Saturday, July 2, 2016

Jesuh ani tai ang heup oeh khan khona ak kai aw(Luka 23:43), ammoeh toe ang heuphih peongoeh( Johan 20:17) num a kai?

Veve Jesuh Amoeh ak awi ti a lengkah amma ni oehtoe Baibul awi lengkah noeh ni, ti mueihna awm hue.Jesuh a thih coeng a mueih oeh Paradaina ak kai hlue num ti ce a awmnak huen oehkoe a tuem amueihna ce poek hamna awm hue.Jesuh eng banlamtung khanoeh thlangthawlh pa a venna “Tuhngoi oeh Paradai na ka venna awm hlue huek te”. Ave ve ak thuem ni. Ace thlangrhuk-aa ce tuhoeh ak thi hlue hoh ni; cenamoe Paradai na toe”tuhngoi”tive mdekkhan oeh hoetuek ang huep awm ni tha hue, Khan kho ce tuem, ak cuen tive amma awmnak khona a awm a dawngoeh ni.


    Jesuh eng Mery Makdalin a venna, “kak kai hlan” ka Pa venna a ti ve ka Pa venna “kangvoei hlan” a tinak ni.Jesuh ve Khawsa moe matna awmnih noeh, Anih ce Khawsa, khawmdek ang toei hlan oeh ak awmna awm hue(Johan 1 moe Filipi 2:6-11).A boimangnak ngawihpeong lota noeh, ak soep Khawsa moe thlangxing pumna ploeh law hue.Pa Khawsa eng huepoet ang heup oehtoe ngawihnak ang sang ak tangtung kut oeh ngawihlosak hlue ba hue(Atueihkhi bibinak 7:56).Johan 20:17 oeh ce a tuem pha hlan hue.Jesuh eng ti noeh “Ka Pa venna voeihlan nueng” a ti ve a thihnak moe a thohnak tlah ang lak tloek oeh a pum khan khona awm hue tinak amni hue.Jesuh eng “ koeh ni sui,.. ka Pa venna kai hlan nueng, cet noeh kak Taainakhi venna nim mthehkhi” tina hue.Ka Pa venna kai hlue hoh nueng cenamoe kai hlan nueng ni tinakkhi hue(Johan 20).

    Cenamoe Luka khui oeh thlangthawlh pa venna a tinak oehtoe “tuhoeh Paradai na matna ni awm kom” (Luka 23:43) tina hue. Jesuh Amoeh rhoe a thih oeh “Ka Pa kang Muemhla na kut khui oeh ni pe nueng” Luka 23:46 tina hue.Thlang ve a thih oeh a pumsa toe a lonak, Khawsa eng mdek a sehna a awmnak a dawngoeh mdekna ce voei noeh ang muemhla ce ak peekung Khawsa  venna cet hue (Ekkalesia 12:7). Ace a dawngoeh muemhla ak xing ce mdekkhuina amcet noeh, pumsa ak thi doengni mdekkhuina a ceh hue. Lazaruh moe Maangpa ak khuui oeh ang coeina ni hutha hue. Lazaruh ce a thih a mueih oeh Khan kho pha soe Maangpa ce hell huen pha hue(Luka 16:19-31). Ace mueih lorna ni Boipa Jesuh a thih oeh ang Muemhla ce Khan Paradai pha noeh a pumsa ce mdekkhuina ningnikkhi thawlh nu thak hue.

    Ace a dawngoeh Jesuh eng khanna kak cet hlan a tinak ce a pumsa mdekkhan oeh a awm huen ti ngahna noeh, tuhoeh khanna ni awm kom a tinak ce a thih a mueih oeh ang Muemhla Paradai a phanak ak qoel ngahnakna awm hue.

Saturday, June 11, 2016

Baibul ve ikoe ti ngahnak num? Baibul ak yoi ang xoi toe u eng hoetuek oeh a poh num?

Baibul tive Latin awina “Biblia Sacra” ak cim cauk tinak moe ak toina “Biblia” ti usoe, ace ce Koine Greek eng ak awina “Biblia” tinoeh hona soe,a ti ngahnak toe ak cim cauk tinak ni.Baibul tingahnak awilung eng ak thlii ngahnak tak toe “ca-hah, ca-toom(Paper or scroll) tinak ni.

Baibul ve Cakkhyuem 39 moe Cakthai 27 law soe, thlang 40 eng kum 1,600 khui oeh ani yawkna awm hue.Cakkhyuem a hukhueng Malakhi ce 443 B.C oeh yawkna awmnoeh cakthai oehkoe Mathai ve a hukhuengna ani yawkna awmba noeh aning lak ce kum 500 law hue.


Baibul ak Thekboe-khi

    Khawsa eng Baibul ak yoi ang xoi ani thekboe ve ang xiisih ni amni ti tha hue.Ak cuek oeh Khawsa awi ani yawk cuek Cakkyuem Hebru awina moe Cakthai Greek awi oeh ve ak yoi ang xoi thekboenak awmhlan hue, ace ce Khawsa eng ang xiisih tina awm hue.Tuhoeh vemueihna ak yoi ang xoi ani thekboe ve Khawsa eng am mhuetsuem va ni huvoei ti ce khrihcakhi a poeknak ni.

    Ave mueihna ak yoi ang xoi ak thekboe-kung ve Cardinal Caro eng 1244-1248 A.D.oeh ana poh law cuek noeh Latin Vulgate concordance oeh ce ana holona cuek hue.Tuhoeh ni honak Baibul ang xoi ak pohkung toe Stephen Langton, Canterbury oehkoe, England Archbishop eng 1227 A.D. oeh poh soe kum 1382 A.D. oeh Wycliffe Baibul oeh ce hona poehoei hue u. Ace Wycliffe Baibul ce ace mueih ang xoi ak awm cuek Baibul na awm hue.Ace a hu oeh a nim mhloen Baibulkhi ce Wycliffe Baibul amueihna ang xoi poh rhip hue u.

    Hebru Cakkhyuem ve ak yoi ak thekboe-kung toe Judah congpueikung(Jewish rabbi) ani ti u,Mordecai Nathan eng 1448 A.D. oeh ce poh hue. Tuhoeh ni honak ak yoi ve Stephanus ti unoeh anik khue u Robert Estienne eng thekboenak ce 1551 A.D. oeh pohnoeh, Baibul ce 1555 A.D. oeh coosak poehoei hue.Acoeh koe eng ce thlangbaok(English) awina anim mhloen u Geneva Baibul ce ak yoi moe ang xoi ak awmna Stephanus a poh ce hatlakna boeih unoeh 1560 oeh poh hue usoe, ace huna koe Baibul boeih awm ace mueihna ce poh rhipna awm hue.Ave mueihna ak yoi ang xoi ani tekboenak ak cam eng Baibul ak noetkhi a hamna kawpoek laangnak khawyah awm hue.


Ace mueihna ani thekboe oeh ve;
-Baibul khui oehkoe ang xoiboeih, 1,189 lawnoeh, Cakkhyuem oeh 979, moe Cakthai oeh 260 awm hue)
-Baibul pumkhui oeh ak joi 31,102 lawnoeh, Cakkhyuem oeh 23,145 awmnoeh, Cakthai khuioeh 7,957 awm hue.
-Baibul khuioeh ang sangsoeih toe Sam 119 (ak joi 176) awmnoeh, ak toisoeih toe Sam 117(ak joi 2) awm hue.
- Baibul khuioeh ak toi soeih ak joi(Thlangbok Baibul)toe Johan 11:35 moe ang sangsoeih ak joi(Thlangbok Baibul)Esther 8:9 na awm hue.
- Cauk pumhma (Obadiah,Filemon,2 Johan,3 Johan,Jut) toe ang xoi mat doengna awm hue.Ang xoi ak doemsoeih toe Sam 150 ni.

Monday, June 6, 2016

Jesuh eng Balamtung oeh Paradaina tuh oeh ni awm kom a tinak ve, thlang a thih amueih oeh khan pha noeh huvoei aw?(Luka 23:43).

Luka 23: 43, khui oeh Jesuh eng Paradai ...Paradai tive Khankho amni noeh duemnak / Dum huen mat ni , Paradise or Garden na tuh ni awm kom a tinak ve a ti mueihna awm tang hue nih. Ve ve Muemhla lamna koe awiheup ni. Thlang a thih oeh ve a pum doeng ni Khawsa eng Mdek a seh na a awm a dawng oeh mdekna angvoei hue , cenamoe ang Muemhla toe ak peekung Khawsa ven( Paradai)na duem hue. Awirhoelnak (Ecclesiastes) 12:7. Jesuh eng a thih tawm oeh awi a tive " Ka Pa Kang Muemhla na kutkhui oeh ni pe nueng" ti hue Luka 23: 46. Muemhla ce Dekkhuina pum eng amceh puei tha hue tice Khawsa awi eng nim mthehkhi hue. Khuetueih.(Acts) 2:31 oehtoe Hubat Piter engtoe ve mueihna Devit boi a thihnak a kong qoel hue..." A xingnak (soul) ce a thupnak (Hell or grave) na amcehta hue, a pumsa awm saerna amawm hue" ti hue( King James Version).

    Jesuh Paradai na a ceh oeh ce acena amawm poek poek noeh "Khawsa awi ammang ngaikhi a hamna Awithang qoel hue" tice 1 Piter 3: 19 -20 khui oeh ni hu tha hue.

    Ace a dawngoeh Jesuh moe thlangthawlh pa ce a cengheup oeh Paradai ( Nawmnak huen ) oeh matna xum hue nih tice Khawsa awicim Baibul a congpueinak ni.

Jesuh eng ceoikhuina awithang qoel noeh aw/ thih khoen oeh awithanglaek ning ya hlue tlah tha huvoei aw?(1Piter 3:19-20).

Jesuh eng ceoikhuina awithang qoel noeh aw/ thih khoen oeh awithanglaek ning ya hlue tlah tha huvoei aw?(1Piter 3:19-20).

    Thlangxing a hamna kutoet thihna awmnoeh a cecoeng oehtoe awiceknakna awm hlue hue. Hebru 9:27. Thih khoen oeh thlangxing eng amnik cangna hlue tha hue. 1 Piter 3: 19 - 20 khui oehkoe awi ve M'dekkhan thlang xing ak thi-khi a hamna awi thang (Gospel or Good news about salvation) ak qoel amni hue. Khanthlangkhi (fallen angels) tinak ni.

    Khanthlangkhi (Satan/ Fallen angel) ve khanna koe eng ani tlak lonak Jesuh eng maichawi a mueihna ti hue. Luka 18:10.Khanthlangkhi ( angels) Khawsa awi koeng ngai unoeh thawlh ak pohkhi ce Khawsa eng thong( prison) khuina ni ta-khi hue ( 2 Piter 2:4 , Jut 6) awicek a hamna ni. English Baibul ni teok oehtoe “cast them down to hell” or "Darkness" ti khina Khanthlang ak thawlhkhi ani taaknak a huen ni hu tha hue. “cast them down to hell” tive Greek awi na toe “ταρταρόω ” tingahnak toe “to cast down to Tartarus”. Greek awilung Tartarus tingahnak toe ' Hell' maa am xong hlai hlai( burning fire) tinak amni hue , Tartarus tingahnak toe thongkhui ( prison or prison of darkness) tingahnak ni. Ace a huenna ce Khanthlang ( angelic) khawyah awicek a hamna ni takkhi hue. Ace a huen ce Paradai (Paradise) am ni. Hoen a huenna num a awm hue tice u eng awm amsim hue.

    Ace a dawng oeh Jesuh eng Khanthlang thawlhkhi venna Khawsa awi thongnak (Salvation / Gosple) amqoel noeh aning nikkhi ani noengnakkhi a kong "awithang" ak qoelna awm hue. Mdekkhan thlang ce ni, Jesuh eng  Banlamtung (Cross) oeh a thih doena ni thongkhi noeh,ace ani thongnakkhi eng, rhai ( Satan) a noengnak a kong ce thawng ak tla (prison) khanthlangkhi venna qoel hue.(Jesus’ preaching, then, would not be a preaching of the gospel for salvation but rather a proclamation of victory).Hell khuina awithanglaek ak qoel amni noeh, ani noengnakkhi a konglam anim mthehkhina awm hue.

Thursday, June 2, 2016

Khawsa Thekhanak Ti Ve Ikoe Num? Imueihna num Khawsa Ak Thekhana Ve Mrhenna Amma Awm Hlue?

Khawsa Thekhanak Ti Ve Ikoe Num? Imueihna num Khawsa Ak Thekhana Ve Mrhenna Amma Awm Hlue?


Acoeh ce nimthehkhi vang , thlang a thawlh a hoeihoei moe thekhanakkhi rhenna awm hlue hue, cenamoe Muemhla'm Cim ak the ak khana toe rhenna am awm hlue hue.A u awm Capa ak oet ak thlang toe rhenna awm kom soe toe Muemhla'm Cim oetnak awi ak qoel ak thlang toe tuh oeh niseh , hailam oeh niseh rhentha na amawm hlue hue ( Mathai 12:31-32).Muemhla kawsaersak tive ikoe mueih aw?

     Muemhla'm Cim ak the ak khana tive Baibul Cakthai khui oeh, vekkhi oeh ni hu tha hue (Mathai 12:31-32; Marka 3:28-29; Luka 12:10). Thekhanak tive thlangbaok pa awina toe “blasphemy” tina awmnoeh thlangbaokkhi engve Greek awilung oehkoe ani loh patoeng u ni.Blasphemy Greek awi natoe "blasphemia" ve awilung pakhih -blapto (tingahnak toe ak lembai) moe pheme,( tingahnak toe Awiti, awi qoel).Greek awilung na blasphemia(Noun), blasphemeo(verb)moe blasphemos(adjective)na ani honakkhi ni teok oehtoe , thlang eng ak awiti ,ak awi qoel eng a puei thekha huhsitnak moe a puei ak khan oeh kawnatnak ak pe thekhanak awi a mueihna awm hue. A konglam ce ak ka oeh ni teok lah ve u;

 Khawsa Thekhanak (Blaspheming God)
    Veve Poluh eng Judah thlangkhi anik kaoktoenkhi oehkoe ni."Khawsa'ng ming ce thekhanakna awm hue , I atioeh num ni ti oehtoe nangnikkhi ak cam oehkoe engni" (Rom 2:24).Khawsa thekhanak tioeh ve " Kho amawm noeh aw! ,Ve mueihna ka awm amni hunoeh aw!,Khawsa rhi amawm noeh aw!, Amik cu phlokphlok vik soe!..... " timueih awi eng thekhanak ni. Ace mueihna Poluh eng Khrihca-khi (tamna na ak awmkhi) eng a ni Boi anik rhihcah oehtoe "Khawsa ming moe congpueinak ce thekhanak na amawm hlue hue"( 1 Timote 6:1) ti hue.
    Thlangxing engve Khawsa imueihna num ni thekhanak hlue? Khawsa thekhanak tioeh ve Khawsa awm hue ti ammak cangnakhi" thlangrho engtoe amlung kawkhuina koe eng Khawsa amawm hue ti hue (Sam 14:1). "Khawsa thekhanak a hamna amkha aang noeh, angming msaer noeh, a awmnak huen moe Khan na ak awmkhi thekhanak hamna"(Awiphoe 13:6) awi qoel ni. Veve Khawsa thekhanak ni.

 Khrih Thekhanak (Blaspheming Christ)
     Khrih thekhanak tioeh ve Mathai 27:39 khui oehkoe thlangbaok awina toe "reviled him"(KJV), "railed on him"(ASV) moe "insults at him"(NIV) oehkoe khi ve Greek awina toe " blasphemeo" ti ni. A veve Khrih Banlamtung oeh angtai oeh ani thekhanak ni.Jesuh Banlamtung oeh angtai oeh " Baek-im xe noeh angheup thum oeh ak coeng hlue (cf.Johan 2:19) eng cu namoeh moe namoeh thongrhu: Khawsa caana na awm oehtoe Banlamtung oehkoe eng xumlo " (Mat.27:40) ti unoeh thekhana hue u. Ave mueihna Khrih thekhanak ve Baibul khui oeh khawyahna ni hu tha hue.

 Muemhla’m CimThekhanak (Blaspheming the Holy Spirit)
     Jesuh eng tinoeh "Thlang a thawlh a hoeihoei moe thekhanakkhi rhenna awm hlue hue, cenamoe Muemhla'm Cim ak the ak khana toe rhenna amawm hlue hue"(Mat.12:31). "Muemhla'm Cim ak oet ak the ak khana ak thlang toe rhenna amawm hlue hue"(12:32) ti hue.
    Acoehtoe Khrih moe Muemhla ve Khawsa na awm hue nih (Johan 1:1; Khuetueih. 5:3, 4), cenamoe Jesuh Khrih nak oeh Muemhla ve ak tuungna qiikchah ham huvoei aw?
    Khrih ak awithang ning yaksimnak a hamna Muemhla’m Cim bibinak ve ak tuungna awm hue. Ace Muemhla bibinak ce Pentikos ang heup oeh phalaw soe thlang khawyah eng Khrih ce ani Boipa moe hulkungna cangna unoeh thawlhkhui oehkoe eng loeihnak hu hue u(Khuetueih. 2). Ace ce Muemhla'm Cim a bibinak ak cam oehkoe eng ni(Mat.12:28).
    Khawsa a Capa Jesuh Khrih a thongnak awithang ning yaksimnak a hamna toe Muemhla Cim a bibinak ngah hue. Muemhla bibinak kaa natoe u engawm amya hlue sim hue. Ace ce ni Boipa Jesuh Khrih engtoe " ka ceh oehtoe nani venna congpueikung tueilaw hlue hue nueng a ti hue(Johan 14:15). A ce Muemhla Cim eng a hoeihoei ni cong lopueikhi kom ti hue( Johan 14:25-27).Muemhla eng ce nani thawlhkhi ni sim losakkhi kom,anih engce kai a konglam qoel lo kom, thlang doengna nani awmnakkhi ni sim losakkhi kom ti hue(Johan 15:26; 16:8-9;13).Ace Muemhla Cim a congpueinak koeh ni do oehtoe Muemhla ak the ak khanaa ak thlangna ni awm hue. Khawsa awithang amning yasim noeh angrhuixingnak amni pang hlue hue. Ace ni Muemhla thekhanak ti toe.

Thekhanak (Blasphemy) mrhenthana ak awm aw?

     Thawlh a hoeihoei ve mrhen thana awm hue. Poluh engtoe tinoeh "Kaa ve ak thekhana-kung,ak phepphoeikung moe laembai ak pe-kungna awm moe nueng kak khan oeh a lungnak phasak hue,iatioeh num niti oehtoe kaa ve amoeh amak cangna moe ak hoerkungna awm nueng" ( 1Timote 1:13) ti hue.Poluh ve Khrih Jesuh ak phepphoeikung ni (Khuetueih. 9:4 ,5).Jesuh ce phepphoei hamna a cehnak lamna Jesuh moe xum hue nih,cenamoe Jesuh moe a ningxum khoen oehtoe " thonoeh Baptisma hulah na thawlhnak (Khrih a phepphoeinakkhi, a thekhanakkhi...) khi boeih cahsak kom" ( Hubat 22:16) ti hue. Avoehve Khrih ak thekhana rhenna awm hue tice ni hu tha hue.
    Awithanglaek khui oeh Khrih ak the khana Piter a kong ve ni hu tha hue. Piter ve Jesuh a hubat ni, na thihnak oeh thi kong tina teptep noeh a tuem a pha lo tang oehtoe Jesuh ce thumvoei khong hue (Marka 14:71-72), cenamoe rhennak hu noeh thlangkhi thaa anik pe-khikungna awm hue (Luka 22:31-32).Ni thawlhnak nik phoe oehtoe amoeh ce uepawmnoeh ni thawlhnak rhen hamna thlang doengna awmnoeh, amni doengnak anim cimsakkhina awm hue( 1 Johan 1:9).
    Cenamoe Muemhla ak thekhana ak thlang toe rhenna amawm hlue hue tice Khawsa awi khui oeh ni hu hue.Muemhla’m cim ce Khawsa awitak ang phoeisakkungna awm hue (2 Sam. 23:2; Johan 15:26; 16:13; Efisa. 6:17; 2 Piter. 1:21). Muemhla a bibinak ak cam engni Khawsa awitak xingnak awi, thongnak awi, ning yaksim hue. Amoeh ve koeh ni do noeh ni thehkhanak oehtoe rhenna amni awm hlue tha hue, tuh oeh moe hailam doena (Mat.12:32) rhena amawm hlue tha rhoe hue tinak ni. Marka engtoe a veve angrhui thawlh ni (Marka 3:29) ti hue.Ace ce imueih a thawlh tak num? Khawsa awithang ani thongnakkhi koehnik cangnak ni. Muemhla simsaknak koeh ni do noeh Khawsa awi koehnik cangnak oehtoe koeh cangnak thawlh ve imueih na yawm amnim rhen hlue khi tha hue.

    Thawlh a hoeihoei mrhen thana awm hue , cenamoe Muemthla'm cim a bibinak thekha na noeh Khawsa awithang ani thongnakkhi, na thawlh a nimrhennakkhi moe  Jesuh na Boipa moe na thongkung a hamna koehnak cangnak thawlh toe imueih konna yawm rhen thana amawm hue. Sam 74:18; Isa. 52:5; Rom 2:24; Awip. 13:1, 6; 16:9, 11, 21.

Jesuh a Banlamtung Oeh ang Rhik INRI ve Ikoe a Ti Ngahnak aw?

Jesuh a Banlamtung Oeh ang Rhik INRI ve Ikoe a Ti Ngahnak aw?

    INRI ve Latin awilung ak toi ni.  IESVS·NAZARENVS·REX·IVDÆORVM (Iesus Nazarenus, Rex Iudaeorum), English awina "Jesus the Nazarene (Galilean), King of the Jews (Judeans) (Nazaret Zisuh Judah Bawi".  Greek awilung natoe Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων (Iesous ho Nazoraios ho Basileus ton Ioudaion) Awithanglaek Johan19:19 (John 19:19). Mathai khui oehtoe (Mathai 27:37), "This is Jesus, the King of the Jews"(Veve Zisuh, Judah khi Bawi ni); Mak khui oehtoe (Mak 15:26), "The King of the Jews"(Judah khi Bawi ni); moe Luk khui oehtoe (Luk 23:38), "This is the King of the Jews.Veve Judah khi Bawi ni" ti hue.
     Ve ak kai oehkoe Greek, Hebrew moe Latin awilungna ce Banlamtung oeh rhikna awm hue:
Latin awi    ... IESUS NAZARENVS REX IVDAEORVM (INRI)
Greek awi   ...Iésous o Nazóraios o Basileus tón Ioudaión (INBI)
Hebrew awi  ...זֶה הוּא יֵשׁוּעַ מֶלֶךְ הַיְּהוּדִים
Greek awi.....IHΣOYΣ O NAZΩRAIOΣ O ΒΑΣΙΛEYΣ ΤΩΝ ΪΟΥΔΑΙΩN
Latin awi..... IESVS NAZARENVS REX IVDAEORUM

Hebrew awi....ישוע הנצרי מלך היהדים

Saturday, May 28, 2016

Hubatkhi Ikoe Mueihna Num Ani Thih U?

Hubatkhi Ikoe Mueihna Num Ani Thih U? 

Mdekkhan thongkung Jesuh eng a hubatkhi 12 nik teukkhi noeh Amoeh ce Banlamtung (cross) oeh tai hue. Ace a hubatkhi 12 ve ikoe mueihna num ani thih u ti ve Baibul eng ang coeina amqoel kang hue. Baibul eng anim mthehkhi toe Jesuh ak yoikung Judah Iscariot moe Zebedee a capa Jem, A.D. 44 oeh Herot boi eng him hue (Khuetueihkhi Bibi12:2). Hubatkhi ani thihnak konglam Cakhyuem moe khuuikhing, Khrihca lammakhi awi moe awika ani na khoem oeh ni huh toe ak kai oehkoe mueihna ni.

A Hubatkhi ve ani konglam khuuikhing ni teok oehtoe thihdo oeh ak thi Johan ti kana toe ak chang amni hu hue. Ace mueihna ani thihnak toe ani Boipa thihnak oehkoe eng a thoh tlahnak ce dueih peui unoeh khong hamna amma ni ngahnak a dawngoeh ni. 

• Simon /Simon-Piter: Jesuh a hubat Piter, Roman Catholic(R.C) baeknak eng R.C baeknak am dueihkung ni ani ti moe pope ak cuek ni ani ti ce Rom rham Nero boi eng a uk hui oeh Sai oeh thi hue. Khuuikhing anik qoelnak oehtoe Piter eng ve ka Boipa (Jesuh) a thih a mueihna thih hamna amtlak hue nueng a ti a dawngoeh ak chutlingna ni tai u tinoeh ak thoeh a mueihna ak chutlingna taina awm hue. 

• Andrew: Andrew ce kum 1500 huma oeh Khrihca khuukhing ak simkung Dorman Newman engtoe Piter a Napa Andrew ve Greek rham Khotlak tungna koe Patras kho na ce A.D. 69 oeh cet soe Rom rham a xamca Aegeates moe baeknaak kong oeh oet rhu hue nih. Aegeates eng Andrew ce Khrihca phung ak khongnaak a hamna caana hue. Ace mueihna Khrihca phung a nol oehtoe lung eng khong matna amom hlue hue. Ace mueihna a poh ce Andrew eng Khrihca phung amma nol a dawngoeh rhui eng pin unoeh baop usoe nat ang ueh hui oeh Banlamtung oeh tai usoe a thih hlan oeh khawrhuet khuikha hue. Ace mueihna ani him hlan oeh Andrew ve heup hih awithang qoel noeh awm hue.

• Jem : Zebedee a capa Jem ve Khuetueihkhi bibi 12:1-19 khui oeh ni huh oehtoe mrhal (cimca ang sang) eng him hue u ti hue. Judea rham ukkung ak thai anik tueh u, Herot Agripa eng Rom rham uknaak khui oehkoe Khrihcakhi phepphoeinaak ce xuinoeh hubat Jem ce him hue. Ace mueihna Hubat Jem a him oeh ce thlang pak-hih rhoi awm a ning heu-awi oeh tluehna awm hue. 

• Johan: Johan ve phepphoeinak, khuikhatnak ang ueh soeih matna awmnoeh, Aam ang xoi oeh ce situi tloksak unoeh ace Situi ang tlok aamkhuina chan hue u. Khawsa bi binak ak cam eng kawpoekkuei soeihna anih ce Situi ang tlok khuina koe eng loeih law hue. Ace huna ce Patmos tuikutna ce thong thla hue u. Ace hui oeh Khawsa eng mangdannak a paek a dawngoeh Awiphoe ce yawk hue. A coeh koe eng ak conlo ce Asia Minor ani ti u, tuh oeh Turkey ni tina ce cet hue. Anih doeng toe a hubat khui oeh Sai oeh amcetnoeh ngaih-rhep caa eng A.D 100 kum huma oeh thi hue.

• Filip: Jesuh a hubat ak cuek Filip ve Asia rhamna awithang qoelna (missionary) awm hue. Ijip rham Heliopolis khonu na cet soe mtu unoeh thong khuina anik thlak ce A.D 54 oeh tai hue u. 

• Bartholomai: Bartholomai, Nathanael ani ti ve Turkey, Armenia rham (countries) khawyah oeh Khawsa awithang qoel hue ti hue u. India rhamna ak cangnaakhi a hamna Awithanglaek Mathai ce anik awina nim mhloen paekkhi hue. Anih ce kut seh thaem ak baek thlang mat eng baop plak cannoeh Barthomai ce tai hue. Ak chang eng ani ti oehtoe anih ce ang heu-awi oeh ni anik tluek u ti hue u. 

• Thomas: Hubat Thomas ve Syria rham,  Greek rham moe India rham doena Khawsa awithang qoel hue. Ace mueihna Khawsa awithang ak qoelnaak India rhamna baeknak xuikung eng ak koso soe hlaeng eng chuh mat hue.

• Mathai: Sumthaem coikung Mathai ve awikana anina tinaak oehtoe Ethiopia rhamna Khawsa awithang qoel (missionary) na a cehnaakna sai oeh cet hue. Mathai ve acena Awithang ak qoelnakna ukkung boi Hertacus ak thlang tueih eng a hulamna koe eng cimca ang sang eng chuh mat hue ti hue u. 

• Jem: Alphaeus a capa Jem ve Foxe eng a ti oehtoe, Jem ve Jerusalem khrihca baeknak a xamca matna tuehna awmnoeh hubat khui oeh hubat Johan ti kana toe a xinglu ang sang soeih matna awm hue. Jem ve Jesuh Khrih ak cangnak ammak khong a dawngoeh Tempoen sona koe eng khong hue u. Anih ve a kum 94 tluk oeh veuk ak pai u, lung eng khong unoeh ani phepphoei coengoeh ang heu-awi oeh rherna awm hue. 

• Thaddaeus: Thaddaeus ani ti u, Lebbaeus, Judas, Jude: ve khuuikhing anik qoelnak oehtoe Edessa kho, Turkey moe Greek khonu ani ti u oeh ce A.D 72 oeh taina awm hue. Anih ve Armenia rham, Syria rham, moe Persia rham doena Khawsa awithang qoel hue. 

• Simon: Kanan thlang Simon ve Afrika rham khotlak lam tungna Mauritania kho oeh moe England rhamna 
Khawsa awithang ak qoelnakna A.D 74 oeh taina awm hue. 

• Judas Iscariot: Judas Iscariot ve toe Mathai 27:3-6 khui oeh ni huh a mueihna a hubat khui oeh a Boipa ak yoikung moe ak thi ma cuekna awm hue. Ace a Boipa a yoih phu ce peecang 30 ce Tempoen khui oeh khong huet hue tinoeh Mathai eng qoel hue. Khuetueihkhi bibi 1:15-20 khui oeh ni huh oehtoe anih ce a Boipa a yoih phu eng mdek thlaa noeh ace mdek huen oeh ce thi soe ang mingna ce Aceldama tingahnak toe "thi huen" ti unoeh khue hue u. Anih ve toe Sai oeh ak cet amni noeh a Boipa ak khongnak ak cam eng amoeh moe amoeh ak thina awm hue. 

• Matthias: Matthias ve Jesuh eng ak tueh a hubat tak toe amni noeh Hubat 
Judas Iscariot ang yuengna anik tuehna awm hue. Anih ve lung eng khong unoeh ang hue-awi oeh rher hue u. 

• Poluh: Jesuh eng a xing hui oeh ak tueh hubat tak toe amni noeh, hubat a hamna Khawsa eng ak tueh va ni huvoei ani ti Poluh ve lung eng khong u noeh ang hue-awi oeh rher hue u. Anih ve Rom rham Nero boi eng a uk hui  A.D. 67 oeh ni ani him hue u. 












Wednesday, May 18, 2016

A rhui paxa ak lo ti ve ikoe mueih a tengtoeng num? (Sam 144:9).Kutyung paxa ti ngahnak num?

A rhui paxa ak lo ti ve ikoe mueih a tengtoeng num? (Sam 144:9).Kutyung paxa ti ngahnak num?

Khawsa awi Baibul ve a long a lam mahna awm noeh ammang yasim a hamna tluknaak doe pha puei tha hue. Ace a dawngoeh Khawsa awi eng a ti ve ikoe num a ngahnak ti ce a hu a hai a thoep ngah hue. 

Khawsa awi Baibul Sam 144:9 khui oehkoe a rhui paxa a ti ngahnak ve kutyung paxa ak lo, kut boeih eng nim mkueihcah u a ti ngahnak amni noeh Judahkhi eng anina honak a rhui paxa ak lo tengtoeng eng mkueihcah hlue tingahnak ni.Ve Samkhui oehkoe a rhui paxa ak lo ve peexa (10 pe) tlukna a dueng sang hue. Judahkhi eng a ni honak ve tengtoeng ak chang chang awmnoeh a rhui 2, 4, 6, 10, 14, 16,… tinoeh a rhui ve khawyah ak lookhi awm om hue. Baibul khui oeh tengtoeng ni huhnakkhi toe;1 Samuel 10:5; 2 Samuel 6:5; 1 Boikhi 10:12; Isaiah 5:12, 14:11; Amos 5:23, 6:5; Sam 33:2, 57:8, 71:22, 81:2 , 92:3, 108:2, 144:9, 150:3; Nehemiah 12:27; 1 Chonnoernak 13:8, 15:16, 15:20, 15:28, 16:5, 25:1, 25:6; 2 Chonnoernak 5:12, 9:11, 20:28, 29:25, a culumna 27 ni hu tha hue.



 

Khawsa Eng ak Che Poh Noeh aw? (Isaiah 45:7; Amos 3:6)

Khawsa Eng ak Che Poh Noeh aw? (Isaiah 45:7; Amos 3:6)

Vainak ce awmsak noeh,am mthan ce sep nueng: rhoepnak ce poh noeh, saernak ce sep nueng: Ka Boipa eng a vekkhi boeih ce poh nueng(Isaiah 45:7, KJV).

Moko ce mlueh khuina tum hlue u noeh aw, thlangkhi eng amma ni khyihnak a hamna? Ak che ce kho khuina awm hlue noeh aw, Boipa eng ampoh vikloei soe? (Amos 3:6).

    Thlangbaok awi “evil”, Hebru eng “rah” a ti ve Dai awi na toe;thlang him, thlang a Yuu a caa thawlhnak, sungrhai baek, amcangnak, rhuuk, qoel ther, rhaiqoel, saernak poh,… a vemueihkhi ve “evil” ak che” tina awm hue.Khawsa ve ak che ak sep tang aw? Ve ak awi doernak nim mhlatnak a hamna toe ak cuek awilung ce a sui ngah hue. Khawsa ak cim eng cu iatioeh ak che ak sep huvoei aw? Acoeh toe ak che ti noeh ang yawk Isaiah 45:7 khui oehkoe ve Khawsa awi anina yawk cuek Hebru awilungna ni teok lah ve u. Thlangbaok awina “evil” tive Hebru awina toe “rah” ti hue u. Ace Hebru awi “rah” ce thlangbaok awi Baibul King James Version ani ti u oehtoe “evil” tinoeh mhloen hue.Ace ce ak cerna ni teng lah ve u, Khawsa eng ak che ak sep tang num ti ce ni simnak a hamna ni.

     Thlangbaok Baibul eng “evil” tinoeh am mhloen Hebru awina“Rah” tive ak changchang khawyahna hona hue u.Thlangbaok Baibul KJV oeh ang dang amueihna toe 663 na dang noeh 431 ce “evil- ak che” tinoeh mhloen hue u. Ak changkhi lung 232 toe thlangche, natsak, kueinak paek, kawsaet, yawkche, ngaih ammak rhep, Kueinak, saernak, khuikhatnak, kueikanak tinoeh khawyahna mhloen hue u.Ace a dawngoeh ak awilung ve ni teok oeh ak che tinoeh mhloen hlue amni mueih hue.Ace mueihna awmnoeh Khawsa awi Baibul anim mhloen u ak chang chang ni teok oehtoe ak loha khawyah ni hu hue.Thlangbaokkhi Baibul NASB moe NKJV oehtoe kueinak ak pha tinoeh, NIV oehtoe khuikhatnak soong hue tinoeh,RSV oehtoe kawsaer, ak kawsae tinoeh mhloen hue. Ace a dawngoeh dekkhan khawsaknak oeh ak awm khoei a kueinak ni.

    Avoeh koe ak cerna ni poek oehtoe mdekkhan phung eng ak coopuei, kueinak, saernak amueihna ni ang dang hue. “Kaa Boipa, ak chang amawm hue; kai kaana Khawsa chang amawm hue. Ni hul hlue nueng,amni sim nueng na ti hui oeh;Khawlo nak oehkoe eng khawtlaknak thlang duet eng Anih kaana Khawsa ak chang amawm hue ti ce, khawkda ak sepkung moe am than ak awmsakkung, a hoei ang coengsakkung moe kueinak ak sepkung; Kaa Boipa vekkhi boeih ak pohkung ni”(Isaiah 45:5-7).

    Ace a dawngoeh voehkoe ve Khawsa lamtungna koena awmnoeh, Khawsa eng kueinak a phasakkhi a konglam qoelnakna awm hue.Ace kueinakkhi toe, khawhleu, Khawkche, Tuilii, Khawkhluepui, ti mueihkhi a ti ngahnakna awm hue.Ace a dawngoeh; “Boipa eng ti pe noeh, U engnum thlang am kha a seh? U engnum ak khyii a aasak, ang haa a paangsak, mik a daasak, a mik ang huepsak? Ace ce Ka, Boipa am aw? (Exodus 4:11).” Moko ce mlueh khuina tum hlue u noeh aw, thlangkhi eng amma ni khyihnak a hamna? Ak che ce kho khuina awm hlue noeh aw, Boipa eng ampoh vikloei soe?(Amos 3:6).Vekkhi ni teok oeh Khawsa eng a awmsak ak che amni noeh thlangxing amni doengnak, amnim cimnak ak cam eng ak colopuei thawlh ce ak che-khina awm hue. Khawhluepui, Tuilii, khokhanak, khuikhatnak… mueih ni.


    Khawsa ce ak cim Khawsa a niinak a mueihna a vemueih ak che-khi thlang him, rhuuk rhainakkhi moe thaathangnakkhi, qoelthernak moe sohnetnakhi ve am poh hlue hue ti ce ni sim tha hue.

Baibul Khui Oeh Khawsa Caakhi (Sons of God) a Ti ve U-khi aw, Ikoe a Ti Ngahnak aw?(Genesis 6:2).

Baibun Khui Oeh Khawsa Caakhi (Sons of God) a Tive U-khi aw, Ikoe a Ti Ngahnaak aw?(Genesis 6:2).

    Sons of God..."The sons of God" tive poeknaak 3 na ni hu tha hue. Ak cuek soeih oehtoe khanthlangkhi (fallen angels) eng M'dek khan oehkoe nula-khi mi thot unoeh nephilim (Heb. נפילים) caa lona hue u ti hue u. Ve mueihna ve mdekkhan chon ak cueknaak (1century CE) tloek oeh Hebru thlang khuikhing ak sim Flavius Josephus, Philo, Eusebius moe ak changkhi "Ante-Nicene Fathers," khi Justin Martyr, Clement of Alexandria, Origen, Tertullian, Irenaeus, Athenagoras moe Commodianus khi engve anang dueih lo puei hue u.

    Anghihnaak (2) nak oehtoe Julius Africanus eng (third century CE) chon am thumnaak oeh qoen soe, anih ak bawngkhi na Saint Augustine, the Catholic Bishop of Hippo. Augustine engve khanthlang ak hlawng (fallen angels) khi eng nu-khi moe thot ani thot ce amhatlakna hue. Augustine ak ca uk “The City of God" oehve “the sons of God" khi ve Seth a caathlahkhi ni ti hue. Seth ve Kaai (Cain) a caa hlah na a awmnak a dawng oeh ak cim Khawsa bawkbaeknaak ve ak saersakkungna awm hue ti hue u.

    A pakthumnaak 3 naak toe " the son of God" khive Tuilii( flood) a awm hlan oehkoe ukkungkhi ni ti hue u.Vemueihna ang dueih pueikhi ve Judah congpueikungna ak awm rhoi Rabbi Shlomo Yitzchaki (Rashi) moe Rabbi Moshe ben Nachman (Nachmanides) eng dueihpuei hue nih. Veve toe thlang akzoica eng ni akpom hue.


A Konglam Tengnaak
    Sons of God ve vekrhoi pakhih khui oeh matmat ning dueihpuei soe nep kom ti hue nueng.Khanthlang ak hlawng moe thlangxing (Fallen angels moe Human being)ti ve.

    "Sons of God" ve Khan thlang ak hlawng ( fallen angels) ni ak ti-khi eng ve Baibun Job 1:6, 2:1 ; Job 38:7, cf. Psalm 89:6; Daniel 3:25 oeh veng duei hue u. Vemueih Baibul ve khawyah awm huen hue, khanthlang mi thot ak pohkhi Sodom moe Komorah Genesis 19: 1-5 kho oeh koe khi a cu na. Angel engve nu pa niinaak (marriage) amta moe soenum Khawsa awi koengngai noeh angtlak khoen oehtoe thot niinaak ta tha hue tinaak ni. Aveve Sodom moe Komorah kho oeh koe-khi eng ni hu tha hue. A cemueihna khanthlang ak hlawngkhi (fallen angels) eng thlang a canu-khi a thot puei a dawng oeh Noah a xing hui oeh thlang angrhoi (giant) aniti uve a awm hue. Ace a dawng oeh Khawsa eng Khan thlangkhi (fallen angel) ve thawng ak thlakna awm hue (1 Piter 3: 18 – 20; Jut 6).

     Khawm M'dekkhan thlangkhi awm " Sons of God" ni tive Baibun khui oeh khawyahna ni hu tha hue.(cf. Dt 14:1, 32:5, Ps 73:15, Is 43:6-7, Hos 1:10, 11:1, Lk 3:38, 1 Jn 3:1-2, 10...... etc, M'dekkhan thlang ni tinoeh pawmnaak engve ni Boipa Jesuh khrih eng Khan khona ce nupa niinaak, chungvanaak amawmna a ti moe balo hue.Mathai 22: 30, Luka:20:34-36 khuikhi oeh ni teok oehtoe khanthlangkhi ve nu pa ti amawm hue ti ni hu hue. Ace a dawngoeh Khanthlang eng ce thlang a caanu-khi am thot puei ti voe ti ni poek hue.


    A boetnaak oehtoe, ve a kong oehve vek pom ngah ngah tice kuei hue, ak choei oehkoe pakhih khui oeh matmat nik pom soe nep bit kom tinoeh ngai hue nueng.

Tuesday, May 17, 2016

Rhamsa a thii ve thlangvang eng aa u soe thlangvang eng toe am aa hue.Rhamsa a thii ve aa tueng aw? Leviticus 17:10-14

Rhamsa a thii ve thlangvang eng aa u soe thlangvang eng toe am aa hue.Rhamsa a thii ve aa tueng aw? Leviticus 17:10-14

    Pa Khawsa eng a seh thaemkhi boeih Tuisu rhamsa, Chuu ak pha, thingkhu phanhah moe toi a ankhi boeih aa hamna ni ngah nakkhi hue.A vekkhi ve ni hamna a seh rhoe ni (Gen.9:2-3).  Cenamoe soenum rhamsa thii toe koeh aa rhoe rhoe hamna moe ak aa toe rhamsa thii phu ce yook hlue hue ti hue ( Gen. 9:4-6).A hoei boeih ni hamna moe ni aa a hamna sep loei noeh ii a tioeh aw rhamsa a thi koeh aa uh a ti hue?

    Khawsa awi Cim Baibul khui oeh ni huh oehtoe rhamsa a thii ve hueihhlurnak (offering, sacrifice) a hamna a awm a dawngoeh ni. Toi a ankhi anglak oeh rhamsa thii eng hueihhlur ve Pa Khawsa ak kaw ngahnak ni( Gen.4: 4-5).  Thii eng hueihhlurnak poh hamna Pa Khawsa eng Israel caakhi venna a nak thoeh lo hue. Mosi moe Aaron a venna Israel caakhi eng ani poh ham vemueihna ti hue. Israel caakhi ani Im hai oeh Tuu thii ce Chomkaeng ang lung oeh matna moe voeivang ( a xing tung moe a rham tung) oeh mat mat na , Im hai oeh pakthumna nanim hluk hamna awm hue. Acoeh ce nani im loen ta kong nueng soetoe nat a noinak moe kueikanak eng amnipha hluekhi hue ti hue (Exo. 12: 7, 12- 13, 22- 23). Thii ve hueihhlurnak hamna Pa Khawsa eng a nak thoeh lo a dawngoeh thii koeh aa uh a tina awm hue. Mosi moe Aaron a venna Boipa eng a ti toe, Tuu, Mee, Vasoei ak tha (fat in English) a saa ce koeh aa uh, rhamsa a thii rhoe rhoe ce koeh aa kom ukte. Rhamsa ak tha a Saa moe a thii ak aa toe ak thlangphun khui oehkoe eng haengna( thoengna) ak awm hlue ni ti hue ( Lev. 7:22- 27).

    Levitikar 17: 10 - 14, khui oeh awm rhamsa a thii rhoe rhoe ve koeh aa a hamna awipaek na ana awm hue. Thii ve na xingnak ang yuengna anik loer sakna a awmnak a dawngoeh, thii ak aa toe ak thlangphun khui oehkoe eng haeng na awm hlue hue ti hue.
    Thii moe khyin ak tha ve Pa Khawsa hai oeh hueihhlurnak a hamna ani honak a dawngoeh thlang eng aa hamna amni ngahnakkhi hue. Israel caakhi eng kum oet oeh kutoet hueihhlutnak (Lev.16:34), thlang thawlhkhi a hamna moe Khawsa kueihcahnak a hamna rhamsa a thii moe ak plan ce ani honak a dawngoeh a thii moe ak plan a saa koeh aa rhoe rhoe uh tinoeh awi ani paekkhina awm hue.A coehtoe tuh oeh nang moe kaa eng toe thii ve nik aa hlue aw?

    Ani lungnakkhi ak cam oeh ni thawlh khui oehkoe'ng a thii'm cim eng ni thongkhi hue (Awiph. 1:5). Pa Khawsa a lungnak ak cam eng ni thawlhkhui oeh ak thina niawm hui oeh, a Capa Jesuh khrih ni hamna tuei lo noeh, ni thongkhi hue. Tuisu rhamsa (Tuu, Mee, Vasoei )khi a thii moe Suuikhi , tangkakhi moe lungphu ak kueikhi eng thongna amni awm noeh Jesuh Khrih a thii eng ni thong khi noeh Pa Khawsa a uem kawih angrhui hueihhlurnak ce ni poh pe-khi hue (1 Cor. 6:18-20; Rom 5:9;Rom 6:20-22; Rom 3:24-25;Col 1:14; Eph. 1:7; Eph. 2:13; Heb. 9:12,14; Heb. 9:15-22; Heb. 10:22; Heb. 10:29; Heb. 12:24; 1 Johan 1:7;  Rev. 5:9-10; Rev.12:11).

    Tuh oehtoe nang moe kaa toe rhamsa a thii eng thong na amni awm a dongoeh rhamsa a thii ve ni aa ham tueng hue. Ii a ti oehnum ni ti oehtoe, Khrih eng aok-aa khi boeih ce cimsak kang hoh hue tice Farisaikhi anik kaoknakkhi oeh ni hu tha hue, Farisaikhi engtoe Levitikar 17 khui oeh thii koeh aa a tice hu unoeh yoeih hue u. Cenamoe ni Boipa Jesuh Khrih engtoe a hoeiboeih cimsakna awm hoh hue ti hue (Mk. 7:19; Matt. 15:10-20; Khuetueih.10:9-15). Khrih ak awithanglaek ak cam eng Poluh engtoe Timote a venna vemueihna caa chan pe hue.Khawsa a sehkhi boeih ve aa hamna tueng hue.A lungnak ce sim doena ni aa oehtoe a ii awm ni seh aa ham tueng hue.Khawsa awi akcam moe Khawsa venna awmhlue nak awi qoel doena ni aa oehtoe a hoei cim boeih hue (1 Tim. 4:4-5) ti hue.

    Rhamsa (Tuu, Mee , Vasoei...) a thii ni hamna cimna awm noeh, ni aa tha hue tice Khrih eng a moe thii huhsaknak na ahubatkhi venoeh " Veve ka thii ni aolaw uh" tinoeh amoeh sim poenakna ni aoksakkhi hue. Khrih a thii eng a hoei boeih cimna awm hoh hue (John 6:41-60; Mat 26:27, 28; Mak 14:24; Luk 22:20; 1 Kor 11:25; 1 Kor 10:16).


    Ace a dawngoeh Septaakung Pa Khawsa venna jelnak awi qoel doena ni aa oehtoe a hoei boeih cimna awm hue.

Sunday, May 15, 2016

Iatioeh Khawsa eng Abraham ce a caapa a taak chuen eng hueihhlur hamna a thoeh paek num? (Genesis 22:1-2)

Iatioeh Khawsa eng Abraham ce a caapa a taak chuen eng hueihhlur hamna a thoeh paek num? (Genesis 22:1-2)

    Ave a konglam ni poek hlan oeh Baibul eng ak qoel Amoeh Khawsa ve u mueih num ti ce ni sim hamna awm hue. Khawsa ce thlangxing amni noeh, thlangxing a poeknak a thaalamna ak awm moe kawpoek eng amma simtha noengna bi ak bina awm hue.Vemueihna thlang a vennoeh awi a ti ve Khawsa eng thlangxing niinakna ang dangnak, thlangxing amueihna ang dangnak(anthropomorphizing) ni. Ave mueihna ni poek oehtoe Khawsa khan oeh nina poek lonak thawlhkhi boeih nim hlueh hlue hue.

    Khawsa a lungnak moe ak ue-keenak ve thlangxing a lungnak moe ue-keenak a taak nakoeh thupnoeh sang hue.Thlangxing thihnak oehkoeng a thoh tlahsak rhoe mah ni poek oeh thlangxing a hamna toe kawpoek kuei a thaalamna koe thaem ni.Acekkhi eng thlangxing moe Khawsa ni lohanak ak cerna dangsak hue.Thlang eng ve a puei thlang a xingnak lo pe hue, him hue. Ace a him thlang ce amxingsak tha thlah hue. Cenamoe Khawsa engtoe thihnak oehkoeng thohsak tha thlah hue.Ace ce thlangxing moe Khawsa ni lohanak soeih matna awm hue.

    Genesis 22 khui oeh ni huh oehtoe Khawsa eng Abraham a venna a capa a taak chuen Isaak ce hueihhlurnak a hamna ak thoeh paek ni hu hue. Thlangxing dueih huen oehkoe eng ace mueih mat doeng a caanak paek ham ce, tuh oeh Khawsa ak cangna nang dueih huen ngai rhu lah. Khawsa eng thoeh soe amna paek oehnum Khawsa amnak cangnak moe namhlohna awm hlue vik, na paek oehnum mat doengkhoeih na caanakna awm vik ba, kawpoek anim khuikhatkhina awm hlue hue.Cenamoe Abraham engtoe Khawsa anik pe-kung eng ak thoeh cu tinoeh, a capa ce hueihhlurnak a hamna pe hue.Abraham eng a capa ce him hamna am mrhal(cimca ang sang) ce lonoeh him vang a ti oeh ce khan nakoe eng khue lawnoeh,na capa koeh him tina hue.Avoeh poek ham toe “ikoe ti soe Khawsa eng Abraham ce ak noekdak huvoei aw”? ti ni.Ace mueihna a capa him vang a ti hlan oeh a paek amma paek hlue amsim noeh aw(1Johan 3:20)?

    “Tuhoeh Khawsa nak qihcah ti ce sim hue nueng ikoe ti soenum ni ti oehtoe na taak chuen na capa ce amna hai (na capa ce namoeh a hamna amna hloh) a dawngoeh ni(Genesis 22:10).Poek lah Khawsa eng “A cutnak moe a boetnak sim hue”(Isaiah 46:10).Cenamoe thlangxing eng ngaihtuehnak a taak ham ce Khawsa eng ngahna hue.Khawsa eng Abraham eng ikoe mueihnum ak teuh hlue, a capa anik pe hlue tangnum amma nik pe hluenum ti ce Khawsa eng sim oepchoeh hoh hue.A capa kak thoeh pe oehtoe hueihhlurnakna ni pe law hlue hue ti ce Khawsa eng ana sim hoh huvoei soe.

    Ave mueihna Khawsa eng ak thoeh pe ce Abraham ce imueih tluknanum a lungnak ti ce ang dangsaknak matna awm hue. Pa eng a capa a taak chuen ce amoeh a ngahtuehnak ak cam eng, mdekkhan thlang a thawlh phuna banlamtung oeh thih doena uehnoeh, thlangxing amoeh a ventungna a lohnak hlue thlah ang dangsaknakna awm hue. Pa Khawsa eng ngaihtuehnak a taak ve uem ham moe kueihcah hamna tueng tak tak hue.

    Abraham eng ace mueihna a pohnak ak cam eng cangnak oeh a uepawmnak dangnoeh Khawsa ikoe mueih tluknanum a uepnak ti ce dangsak hue. Khawsa ve ak uepawm moe xingnak a hoei hoei a kungna awmnoeh ak thi awm thohsak hlue thlah hue ti ce Abraham eng Khawsa khan oeh a hleem a awm kaana ak thi awm thohsak tha hue ti noeh cangnak a taakna awm hue(Hebru 11:17-19).Khawsa ak cangnak ce a bibinak eng dangsak hue(Jem 2:21-23) Khawsa eng Abraham a noekdak ce Abraham ak kawpoek, a capa ni pe hlue tang huenum, amni pe hlue huenum tinoeh a noekdak amni noeh, Khawsa amoeh a uepawmnak ce Abraham a vennoeh dangsak soe ace ce thlang boeih eng sim u seh ti ce ang caanak ni.

    Genesis 22:12 khui oeh “Tuhoeh Khawsa na qih ce sim nueng” ti hue. A hoei ak awmhlan, ak awmhui moe ak awmlo hlue boeih moe ang huep ang dahkhi boeih ak simkung Khawsa (1Johan 3:20) eng tuhdeng na yaw Abraham ak kawpoek a “sim” lo hue.Amni naa. Khawsa eng ve ana sim boeih hoh hue.tuhtoe “sim” hoh hue nueng tive Khawsa eng amna simnoeh tuhoeh a simlo cuek amni noeh, “Abraham eng cangnak a tak ce Abraham amoeh moe mdekkhan thlangboeih eng ya seh ti noeh ang caanak na awm hue(Genesis 22:18). Khawsa eng Abraham a noekdaknak ve Khawsa amoeh a hamna toe phu amta noeh paxamkhi (Patriarch) moe ak chon ak awmlo hlue nang moe kai a ham doena phu ta hue.Abraham eng thlangthi pateng thohsak hue ti duet oeh Khawsa anak canglonak ce thlang boeih eng a sim hamna Khawsa a ngahnak ni.Ace a dawngoeh Abraham ce “Cangnak oeh Pa” (Rom 3:27-4:25) khuena awm hue.


    Isaak ce hueihhlueihnakna pe hue cenamoe xing hue, ace mueih lorna Khrih ce Banlamtung oeh taina awm soeyawm tho thlah noeh xing hlue hue.Ace huhsaknak a hamna yawm Khawsa eng Abraham a noekdakna awm noeh:Abraham ak cangnak a ceksak ham doengna amni noeh, hailam oeh Pa Khawsa eng a Capa a taakduen ce Kalvari tlang oeh mdekkhan thlangkhi a thawlh phuna hueihhlurnak a poh lo hlue huhsaknakna yawm awm hue.Ace mueihna a Capa Balamtungoeh thi soeyawm tho thlah soe ak xingna avenna a pha hlue thlah ce huhsaknak ni.Ace a dawngoeh Abraham eng,“ Khawsa eng hueihhlurnak a hamna tucaa ce poek law bit kom, ka capa aw.”(Genesis 22:8).

Tuesday, May 10, 2016

Dai Theology(Theology of Dai)

 Dai Theology(Theology of Dai)

Ak choeina ni huh ce amueihna “Theology” tive Khawsa a konglam thoepnak ni ni ti hoh hue. Ace mueihna Theology ve Khawsa konglam thoepnakna a awm oehtoe ni Dairam oeh ve Khawsa anak sui khoei lorkhi aw?Ni Dairam oeh Khawsa awithang a pha lo hlan oeh “Khawsa” ve ana sim hoh hue u. Ace Khawsa ve ang ming oeh khue hamna ana qih law unoeh, mingtoina “Khawsa” ti hlue ang yuengoeh “Kho” ti unoeh ce anak khuelaw hue u. Imueih tlukna ani qih u ni ti oehtoe thlang mat mat eng Nuhii ngaqah, amma nioeh ak khuikha patang, mik huep hamtam moe Nucong Pathee ani thekhanak oeh anina ti toe “Kho” amna qih noeh aw? “Kho” eng nik beo law kom timueihna ce ana ti hue u. “Kho”(Khawsa) tive a hoeiboeih ang tueilonak ni, a hoei boeih Amoeh a seh ni ti unoeh ana qih chim hue u.

I.Khawsa Awm Hue tii Simnak
(a). Thlang ang Tuei Lonak
    Thlang ve hoenakoe engnum ang tueilo tinoeh ning doet rhu mantoe Khawsa eng Adam moe Evi a sehnak ak cam eng thlang ve nikpuung loni ti hlue hue u. Ace Khawsa awithang Desu(Jesuh) phung a pha lo hlan oeh ni Nupa-khi samrhang phung oehtoe thlang ve hoena koe eng num law hue ani ti u. Thing a rho, mcung am tlang, thingkhu rhohah, lawng ak kaong, moe tuisu rhamsa moe pihla aisi-khi boeih ve Desu phung a pha lohlan oeh ni Dai khui oeh ve Khawsa eng a seh ni ana ti hoh hue u.Ace doeng amni noeh thlangxing rhoe awm ve Khawsa eng a seh ni tice ni Nupa phungoeh anak canglona hoh hue u.Ace ce Desu(Jesuh) phung a pha lo hlan oeh ni.Acoeh toe ni hiicim phung oeh Khawsa ak simkhi cu khankho ak pang hluekhi aw? Khawsa awithang moe ammak lengkah hlue vik aw tinoeh awidoetnak khawyahna law tha hue.
     Suennoeh Dairam oeh Khawsa/Desu(Jesuh) phung a pha lo hlan oeh Khawsa awm hue tinoeh anina sim lonak toe muengoi anik khyi aning ko oeh moe lawng a lamna ani ceh ani con oeh ce ni sim tha hue. Ak do ak che ani soong oeh anim mkha eng anik phoei toe “Kho” Kho anik taa awmnoeh ni, anim mhunceng “Kho” awmnoeh ni ana ti hue u. Ace anim mhuncengkhi ni Khawsa ani ti hue u. Khosae noeh lo toen usoe caang amdo noeh a awmngai oehtoe thlangkhi kawpoek hlir hlir hoh hue.Ikoe ati oeh aw? Tuhhi kum caang amma do bai oehtoe ikoe kak aa hlue aw? Kak khaana ka caang abetca ni a awm hue tinak kawpoek eng anik kawpoek hlir hlir hue. Cenamoe a ih lotom oeh ngairhu law cer cer noeh am mkha oeh a duetnak awi ak con lo toe “anik Septakhikung, anim mhuncengkhi” “Kho” awmnga voe ti unoeh ngaihunak Amoeh Septakung ak khan oeh ta hue u.Acoeh toe ace anik Septakhikung, anim mhuncengkhikung ve “rhaai” ni nak ti hlue aw? Amni. Ace anim mhuncengkhi ceni tuh oeh Desu(Jesuh) phung a pha lo oeh ve Khawsa ni ti hue. Ace a dawngoeh Khawsa  Capa Desu eng ani thongnakkhi awithang laek a phalo hlan oeh Khawsa ve Septakung, anim mhuncengkhikung ni tice ni hiicim phungoeh suen oehkoe eng ana sim law hoh hue u tice ang coeina ni sim tha hue.

(b). Ani Huh Ani Dang
      Ni Nu pa phungoeh thlang eng ani huh ani dang thaemkhi ve rhai eng ani paek ni amna ti hue u. “Kho” eng ani paek ni, Kho anim mhunceng a paektaak ni ana ti hue u.Tlangna cet unoeh Saksuk hang hor usoe, thlang khawyah cet moe usoe num ace ak cetkhi boeih eng amkap boeih hue u. Mat eng a kah lo ce uempuei unoeh “Kho” a paek taak ni ana ti hue u. Anglak oehtoe thlang mat a hai oeh Saksuk donglaw moesoenum amkap hue, cenamoe a hulamna ak awm eng ana kap soe acoeh awi ak colo toe “Kho” a paektaak ni,ak kap rhoena am huet ni ana ti hue u.Thlangkhi eng thekhana unoeh Saa amkap hlue tha hue ti unoeh, buh anang khue’n ti unoeh ani taaknak huetna ak awm ce, buh angkhue’n hui oeh Saksuk a rhangsing eng avenna pan soe, kapmat noeh a kaengoeh ana tloeng hue. Cenamoe a hlaanakna a kut ang sui, ak kaptha tloek ak cetkhi toe mat awm amkap law hue u. Ace buh ang khue’n eng a awmnak kungna koe eng Saksuk ana kahmat ce hoenakoe huvoei aw?  “Kho” a paek taak am aw?Ace ceni “A thenak eng Sakkhi kap noe uepnak eng chekong kap hue”anina ti ce.
      Suennoeh ni Dairam oeh thlang eng ana poeknak ve thawlh hue u eng awm amni ti tha hue.Qongna ak phla rhamsakhi ve awm “Kho” a koe ni, Septaakung a koe ni ana ti hue u. Qongna ak phla Khosoei ve ang ming rhoena yawm “Khosoei” tingahnak toe “Kho”(Khawsa) a soei ni tinak ni.Qongna koe vaqaa ve Khawsa Ai ni ana ti hue u. Ace mueih lorna Saksuk, Sakkhi, Yoong, Doi,Keei, Phom, Samthuemkhi moe Chu ak Pha-khi boeih ve Septakung “Kho” aam mhunceng ni ana ti hue u.Tuikhuina koe Nga,Ta’ai, moe khyinkhi boeih ve Septakung am mhunceng ni ana ti hue u.Ace a dawngoeh ak koenakung, ak Septakung Kho eng amma paektaak oehtoe u eng awm Tuikhuina koe Nga niseh, qongna koe rhamsa niseh, thingsona koe Pha ni seh amhim tha yap hue ti unoeh ana cangnak ana ta hue u.
     Thlang boeih lo toen hue u. Cenamoe lo ak toen a hoei boeih cang amjael hue. “Kho” a paektaak engni a jael hue ana ti hue u. Mdek huen ak laek vaw noeh lo toen hue, cenamoe a vook hlue amawm soe thlang eng a hoeihkhi anak voo a lo ce cangdonoeh khur yoei hue. Ace ak huukhi eng “Kho” eng a paek ni ana ti hue u.Khawkkhui mat anina ti u toe,“ Suennoeh Khawsa eng thlangmat caang a lona a sona pe hue ana ti hue u, cenamoe ace caang ak huu rhaai eng toe ka venna holo tina noeh a venna Khawsa a paek caang ce ceh soe, veve tui bawih akling khui oeh tanoeh so tina hue, ace rhaai eng a ti mueihna a so ce ikoe rhoe awm amcot hue. Cenamoe a huna rhai eng khue banoeh a paek voel toe ‘veve toe Khawsa venna koe amni, kamoeh(rhai) eng ka ni paek ni, ace mueihna awm soe Saathi(vawk, Ui, Ai a thi) eng mhluk noeh so tina hue. Ace mueihna a so oeh ce caang ce cot hue ana ti hue u.” Veve Khawsa eng thlangxing a hoei a paeknak a kong ve ni Nu pa-khi eng awm khobae rhamla khui ak khingna ana ti law hue u.Khawsa eng ak do a paek ce rhai eng thekhana noeh thlang ce amoeh a ventungna a hawinak ce ni hutha hue.
      Thlangkhi eng “Soeinu” toi hue u, cenamoe Soeinu ak taa boeih a soei ce ampungnoeh pungseh tinoeh “Kho” eng am mhunceng ak thlang a soei ce thlangkhi pungtai hue ana ti hue u.Thlang boeih eng soei hma, soei xa amna rho boeih hue u, anim mhuncengkhi “Kho” a paek taak doeng eng a rhoh ni ana ti hue u.Ace a dawngoeh suen oeh Khawsa phung a pha lo hlan oeh ni Nu pa-khi eng “Kho” Khawsa ve yawkdo pe-kung, a hoei aam mhuncengkung ti unoeh anak qihcah hue u.

(c). A Seh Thaemkhi Khawsa Angdangnak
   Tuhoeh nang moe kai a huhna Pihla, Aisi,Khawmik, moe Tuinu Yamaa, moe Mdeklung Mdeklaikhi ve angtueilo amni hue. Suennoeh khawlek oeh ana awmlo hoh amueihna ikoe awm amna sim unoeh, Khawsa awithang eng Khawsa a sehni tice a ning yak hlan oeh Dai khawmdek oeh acekkhi ve amoeh moe amoeh ak awm num anina ti u? Imueihna num ani nang ngah u? U eng awm a konglam awm anim mthehkhi noeh ani cong amni cahpueikhi soe, ikoe mueihna num poek voe u na ti?
    Suen oehkoe eng anim mthehkhi amna awm vikloei soe Nu pa-khi eng mdek nukteok usoe mdek nu rhi noeh, khanna hangmang usoe hang hluengnoeh a awm ani huh oeh Septakung toe awmtaktak hue tica anak cangna hue u.Khokda oeh khawmik eng ak cong ak kee a hoeina a vai ani huh oeh moe kho mthan law soe khanna Aisi keva, moe Pihla a vai ani huh oeh anik kawpoek khuina koe eng Septakung toe awmtoe awmta ngaak hue tice anak cangna hue u. Ace Septakung ce rhaai ni ana ti hue u na ti hue aw?Amni.Ace a hoei boeih ve aam mhuncengkhung “Kho” toe awm ta ngaak hue ana ti hue u. Cenamoe imueihna a sehnum tive tuhoeh amni sim amueihna acoeh awm amna sim lor hue u. Avekkhi ve Septakung angdangnak ni ana ti hue u.
    Ace a dawngoeh ni Dairam oeh Khawsa ve a kut seh thaem ani huh oehkoe eng ave thaemkhi ak septakung awm hue ti unoeh Desu phung a pha lo hlan oeh awm Khawsa ve anak cangna hue u.A seh thaemkhi ani teok oeh anik kawpoek kuei noeh aning ngahna hang hue. Ace mueihna a hoei hoei poek unoeh amma ni sim lo oehtoe anik kawpoekna kuei hue. A duetnak awi ani ti toe a hoei ak sepkung moe aam mhuncengkung awmta ngaak hue tii eng ce awi anik awi ana boetsak hue u.

(d). Khawsa Ani Uepnak
    Suen oeh Khawsa ve Nu pa-khi eng tuh oehkoe nang moe kai eng Khawsa ni uepnak anglak oeh ana uepna hue u. Lo toen unoeh rhukso coeng usoe kho koeh aa noeh, kho ling lailai noeh caang ak toikhi awm a thih kang a dawngoeh poh hlue mat ani taak toe “Kho” khue ve ni. Ace mueihna “Kho” ani khue lo hlue oeh ve thlang boeih eng khyuco(Ngapainak hamna ani honak) ce co unoeh lawngna cet hue u. Ace lawngna ani pha oeh ce khyaa awm amsa unoeh Nga ak khaikhi amueihna khyuco ce bop hue u.Ace khyu ani boh ce ngasa ani ngah a dawngoeh amni noeh, ani ngah tuung toe kho aa soe caang koeh thi seh tinak ni. Ace meuihna a Xiica mat eng “Kho” khue noeh khyu ak boh oehtoe thlang boeih khyu ce bop boeih hue u.Ace mueihna kho ani khue oeh ce ace khawk-aa ak taakung “Kho” eng kho aa losak tang hue. Avekkhi ni huh oeh “Kho” ve nik khue soe aa law hlue hue ti ce imueih tlukna septakung ani uepnak u tice ni hu tha hue.
    Samrhang phung oeh yuu ak suukhi eng Soei hma, Soei xa ani rhoh ve a yapna aning oek congrhunakna ani poh amni hue. A khueh a taak ce ak sii amxa, ak coi ak cam, khuikha patangkhi moe aok a aa ammak taa Nuhii ngaqahkhi eng awm aa lor seh, Khawsa eng cangpai ni pe noeh, ka soei pungtaisak noeh sadipnakhi duetni pe hue ti unoeh ani tha hluenak aning dangsakna awm hue.Ace mueihna ani khueh ani taak ce thlang a hamna ni poh paek ce, thlangkhi buh a meh ak ngahkhi moe ak coi ak camkhi, Nuhii Ngaqahkhi moe khawdeng patangkhi eng ace Yuu ak suu pa buh aa unoeh ani ko jel noeh thlang doeng amni noeh Ui a Ai moe Vawkkhi duet oeh ani phoen xuem soe anik kawpoek jel hue. Aceoh ce Septakung eng yu ak su-kung ak khan oeh ak ko jel noeh yawkdonak khawyah yah pe hue.Ace mueihna yu ak su-kung eng ve khorham a hamna tinoeh yu a sukna awm hue. Ace khorham toe ak peekung a uem aih uet oeh ak peekung a uemnakna thlang boeih a tui am cahna awm hue.
     Nu pa-khi eng Vah vo lawvang ani ti oeh ce vahlam anik choeinakna lamthlengnak ana poh hue u.Lam choei coeng unoeh vah ani vook lo hlue oeh awm a xuhbung ak voo hlue eng Ui a Ai mat mat a him lo dengna thlang eng vah ana voo khoei hue u. Mrhing a poek lo bai oeh awm ace a rhuhbung ak voo eng ce rhukxuh law cang soe ni xuk ani so u. Ace coeng law unoeh rhukso boeih law soe, voepuemkhi, toi a ankhi aanak hlue a tuem a pha lo oeh awm, thlang boeih ani uem aih uet oeh phaipi unoeh im a hoei hoei oeh ani uemnak ce dangsak hue u. Avekkhi ni poek oeh ve thlangvang eng toe rh ai a hamna ni ani poh u ti hlue hla hue cenamoe soenum ace mueihna ak poh tuungkhi Nu pa-khi ak kawpoek oeh a takna ak awm toe “Kho” ak khan oeh ani jelnak aning dangsakna awm hue.

(e). Khawsa moe Rhaai a Lohaanak
    Ni Nu pa phungoeh awm “Kho”(Khawsa) moe rhaai ve ak chang changna ana poek hue u. Khawsa ve rhai amni noeh rhai ve Khawsa amni hue. Ak choei oeh ni teng lo hoh amueihna a hoei ani poh moe ani sun ani kah oeh moe yawkdonak ani huh oeh ani ti toe Kho awmnoeh ni, Kho ni paek taak ni, Kho ak pee awmnoeh ni timueihna ce ana ti hue u.Thlang eng ak che poh vang a ti oeh ani ti u toe, Kho amna qih noeh aw, Kho eng nikbeo law soe, ace mueihna koeh awm ana ti hue u.Thlang thekhanak, thlang a sumthaem mrhuk hlue ve “Kho” amna qih noeh aw ti unoeh anak phoei koekoe hue u. Acekkhi ni huh oeh “Kho” Septakung ve imueih tlukna num anina qihchah hue tice ni simtha hue.
      Cenamoe rhaai(setan) toe thlang ve mkhui khat hue tive ana poek hue u. Ace a dawngoeh lungnu awmnak, thingnu a awmnak huenkhina ani ceh oehtoe ana qih hue u. Qong a qaana ani ceh oeh rhai eng thlang am tuu oehtoe ace ce “aluei ak qui” ana ti hue u, ace a dawngoeh hoena huen oehnum a luei a quh hue tice Aitaui ak muttha, puei ak thlaa tha, cung ak der thakhi ce khue unoeh ana suisak hue u. Ace mueihna ani poh oeh angdanglo oeh ai num ak thoeh, vawk num ak huh, ui num a huh tice angdanglo amueihna ce ana poh hue u. Ace ce aning hlor rhunakna ani him u ce “vawk ak oo” ana ti hue u, ace ce ak natsakkung rhai eng ak thoehna awm hue. Anglak oehtoe ace mueih a luei ak quikhi a hamna ang muemhla ani khuenakna vawk him unoeh ace vawksa-khi ceh unoeh qongna khaangxing 6 (pa a hamna ang mhla kuem) mtu unoeh holaw hue u. Ace mueihna ani holo oeh ce im ani pha lo oehtoe im a xulamna koe eng angvoei lo hoh aw tinoeh imkhuina ak awmkhi ce haih doet hue, imkhuina ak awmkhi eng awm cangnak eng oeih voeilaw hoh hue haih ti law hue. Acoeh ce ammak dip, ak naa ce dip law hue ana ti hue u.Avekkhi boeih ve rhai eng thlang am khuikhatnakna ani pohkhi, ani phepphoeinakkhina awm hue.Lungkung, Thingkung, Lawngca kepkhina moe ak boinak huenkhina ce rhaai awm hue ana ti unoeh ana qih law hue u.Ace a huenkhina ce rhaai a awmnak ti unoeh “sung a rhaai a awmnak, sungkhui rhaai kok” ana ti khoei hue u. Rhaai ve mdekkhan oeh ak awmna anang ngai hue u.
       Cenamoe Khawsa ani qihnak toe thlang mat eng mrhu a rhaaivang a ti oeh moe saetnak poh vang a ti oeh ve ace mueih saetnak a poh oehtoe “Kho” anik taakhi kung eng amngah hue tice anim mtheh rhunakna ace mueihna koeh awm “Kho eng nik beo law kom, Kho’nghaa amtla law kom, Khorham eng nik beo law kom” ana ti hue u. Avekkhi ve thlang eng a bi bi phu ce Setakung Khawsa eng pe hlue hue tice ana dangsak hue u.Thlang eng angheup angdahna, ak cawng ak keena, u eng amni hu hue tinoeh anam mrhuk oeh awm ak huukung Khawsa awm hue ti unoeh anak cangna hue u.Ace ce Khawsa awithlang aning yakhlan oeh Khawsa ve huen hoei oeh awm hue tice anak cangna hoh hue u.Khawsa ve hoena num a awm tive u eng awm amma na sim amueihna tuh khrihca phungna ni awmlo khoen doena Khawsa awmnak tak ak sim thlang mat awm amawm hue.Baibul eng ak qoel oeh ce ni doetsak yap hue. Suen oeh Setakung ve Khanna ni a awm hue ti unoeh thlang eng a thawlh a xoeih oeh Kho amna qih noeh aw ti unoeh khan tungna ce anak thlii khoei hue u. Ace ce Septakung toe mik eng amma huhnak, thlang eng amma simnak huen Khan Khona ni a awm tinoeh ani nak cangnak ni.

(f). Kho Paektaak
    Khawsak rhamsaknak oeh thlang lo toen u soe thlangkhi a loma caang se noeh kum oet aihkhoek amdang hue u. Cenamoe thlang mat toe caangpai(phuih 100) dang hue. Ace ak huukhi eng “Kho” eng a paektaak ni, khorham a paek ni ana ti hue u. Thlang eng sum a thaem, buh a meh khawyah yah a dangoeh “Kho” a paektaak ni, anim mhuncengkung a paek taak ni ana ti hue u.Qong ak xaana cet unoeh laem a bai anglak oeh moe phom ak keei, ak tlung ak al, thihnak hlue, moe laembai soongnak hlue kawih oeh ani leot oeh “Kho” toe awmrhi rhi hue, anik Septakhi toe awmrhi rhi hue ti unoeh anak cangna hue u.
    Ace a dawngoeh Nu pa-khi eng “Kho” Khawsa ve Septakung, Rhuisoikung, Khoendoenkung, Khurthlepkung, Yawkdope-kung, Lungnakung moe hoenhoei oeh awmnoeh a hoei ak simkung” ti unoeh anak cang lona hue u. Kho eng amma paek amma taakna awmnoeh ni saarhang amkap hue ana ti hue u.Ace mueihna ani tive “Kho” Khawsa ve thlang xing a hamna imueih tlukna num bi ana bi hue, anina lungkhi hue tive anik kawpoek khuina koe eng anak cangna hue u.Cenamoe thlang eng ak thaemdo a huh oeh moe ti lue sacatnak oehkoe eng a leot oeh ve“rhaai” eng ani leotsak ni, rhai ani paek taak ni amna ti khoei hue u. Thlang a nat a noi oeh ni rhaai angming ani ti hue u. Ace a dawngoeh Nu pa-khi eng ve thlang eng khuikhat patangnak aw, kueinak aw a soonglo oeh thlangxing lamna koe eng ani poh lo tloei oeh a boetnak awi ani ti u toe “Kho” ve ni. Kho (Khawsa) eng dip seh a ti oehtoe, Kho eng aw seh, aa seh, a ti oehtoe, Kho eng ak leotna am mhuet oehtoe ti unoeh Setakung Khawsa oeh ce a hoei boeih anam msut kang hue u.Avekkhi ve rhaai eng ampoh tha noeh Septakung Khawsa doeng eng ni a poh tha hue tice ani uepnak moe peetakung a niinak anina simnakna awm hue.
    Nu pa-khi engtoe Lo ak toen boeih eng caangdung am-aar(Caang bop oeh ak bae am-aar), Vawk am cah boeih eng vawk thlaa amta, Soei ak toi boeih eng soeikaung amta noeh longna ak cet boeih eng Nga amtu, tlangna ak cet boeih eng Saa amkap hue, Kho anim mhuencengkhi eng ao seh, aa seh a tii ak thlang engni a huh a dang hue ana ti hue u. Avekkhi boeih ve Septakung khan Khawsa a kut khui oeh awm boeih hue ti ce anak cangna hue u.Nu pa-khi eng awimat anina ti toe, “ Kho eng ak ao ak aana am mhuet ak thlang eng ni a aok a aa, ak xo ak tihna am mhuet ak thlang engni a xoh a tihna ana ti hue u. Canu Cakpa awm Kho a paektaak ni, thlang boeih eng Canu Cakpa amta yap yap hue u” ana ti hue u.Ace a dawngoeh “Kho” anim mhuencengkhi doeng doeng engni Salu ak buemsak, caangpai a dangsak hue ana ti hue u. Avekkhi ani huh ani dangkhi ve Sung a rhai eng ani paek ani taakkhi ni amna ti khoei hue u.
    Ace mueihna Kho Septakung ve a hoei boeih a seh amueihna a hoei boeih ak khan oeh Kho septakung a ngahna khosak hamna anangcaa hue u. Ace a dawngoeh Ui a Ai, Soei ak Thlang ak khanoeh a saetnak ani poh hlue ce ana qih hue u. Awi amti tha noeh ammak khyi tha khyin ak taai ak khanoeh ni kut nik chaam yap yap oehtoe khorham(Khawsa) eng nik beo-khi hue ana ti hue u. Itinoeh num ni ti oehtoe acekkhi boeih ak taakung toe thlangxing ak Septakung khan Khawsa xohni ana ti hue u.Ace a dawngoeh immoeh ani taak anik khyin anik khyum ak khan oeh ani kut ve amchaam yapyap hue u, ace ce Septakung Kho ani qihnak a ning dangsaknakna awm hue.
    Khawsa ve a hoei ak Septakung ni tice khawyahna nik qoel hoh hue. Ave ve suen oehkoe eng cutnoeh ani khueh ani taak moe ani huh ani dangkhi ve hoena koe engnum a lo hue tice ana poek hue u. Ace mueihna ani poek a dawngoeh Septakung sui hue u, cenamoe amna hu hue u.Khuui(Story) mat anina suui toe, “Thlang mat Rhoe Rhoekca ani ti u eng qongna thaang a cun ce Saa toe am aok noeh amoehmoeh oeh ana kap hue. Huep-oet oehtoe ace a thaang cun oeh thlang mat anang aok hue.Ace thlang him vang tisoe, koeh ni him na imna ni phui tina soe, a imna phui hue ana ti hue u.Ace ak thlang eng ce Rhoe Rhoekca ce a taak khyin ni him pe tina hue. Him pe soe, ace a himpe-nak oeh ak doemna Rhoe Rhoekca a hamna Ui, Ai, Vawk, Soei,…khi khue pe noeh amoeh toe im oehkoe mxungtung oeh hangkai noeh rheng hue ana ti law hue u.Ace ak thlang ce “Khawsa” ni ana ti hue u.Ave ni poek oeh a hoei boeih ve Khawsa ani peekhi ni tice anina suinak, anina poeknak ce khui ak khingna ana suui law hue u.Ave mueihkhi rhoe eng a hoei boeih Khawsa ani paekkhi ni, Septakung avenna koe ni ti ce a nang dangsak hue u.Ace a dawngoeh a hoei boeih ve Khawsa venna koe eng ak lo ni tice suen oehkoe eng anina cangnak ve Khawsa awi Baibul eng awm amkhong hue.

(g). Nu pa-khi Engtoe
    Nu pa-khi eng toe Khawsa ve ang ming ani ti hlue ani qih doeng amkhoek noeh, anik thaa a yaa oeh ani rhaih hlue oeh ve Khawsa ani qihchah tuk a dawngoeh ak cawng ak keena moe thingkokna cet unoeh rhai hue u.Khawsa tinoeh ang ming pum ani ti hlue anik baeqih a dawngoeh “Kho” ti unoeh ana ti unoeh, a yap yapna Khawsa ang ming ve amna ti khoei hue u.Nasenkhi eng Khawsa ming ani ti lo oehtoe nak yoeih hah num,koeh ti ana ti pe hue u.Ace ce Kho anik Septakhikung imueih tlukna ani rhihchah tive ang dangnak ni.
    Nu pa-khi engtoe Khawsa ve anik qihchah oeh ang ming ani ti hlue anik chahnak doeng amni noeh longla rhengke eng awm anam kueihcah law hue u. Nu pa-khi eng longla rhengke ani sakkhi ve rhaai anim kueihcahnak amni noeh Septakung Khan Khawsa anim kueihcahnakkhi awm om hue.Ace mueihna hlo hlaa unoeh Laa ani sak ve Peetakung moe Septakung ce anik awi eng anim kueihcahnakna awm hue.Hlo ani hla oeh ani Laa sak ve rhaai anim kueihcahnak mat awm amawm hue. Khorham ani teok oeh anik kona jel noeh, ani huh ani dang thaem ak khan oeh ani awmhluenak aning dangsaknak na awm hue.Ace a dawngoeh Nu pa-khi eng ve Khan Khawsa Septakung imueih tlukna num anina qihchah lo u ti ve ni hu tha hue.

II. Tengtoeng Bangrho, Longla Rhengke Theology (Music Theology or Musicological)

    Tengtoeng bangrho, longla rhengke ti oeh ve Thangpa, Boeinu, Boeica, Saekca, Mongnu, Mongca, Peongnu, Peongca, Phiphoer, Khyung, Khaengkhong, Tengtoengkhi boeih tingahnak ni. Avekkhi ve suennoeh toe Yusuk, moe Sakah ani daui ani vaen oeh ce ana holo na unoeh, anglak oehtoe awmdam unoeh a ning eoi a ning ngang oeh awm ana holona hue u. Cenamoe tuh oehtoe sungbe rhaaila ni ni ti noeh amni holona voel hue. Ace ce ak thuem huvoei aw?Ave mueihkhi ve hoena koe engnum a lo hue? Tuhoeh Khrihcakhi eng ni honak mantoe ak thawlh hlue huvoei aw?
     Ace mueihna ang rhing angko, tunu thangpa, peong ak boei-khi moe mongnu mongcaakhi ve ak thawlh moe rhaai a koe amni hue. Cenamoe ak honaakhi eng anik peekhi Pa Khawsa ce koeh simna unoeh, ak awmma rhaai a hamna ani honak ve ak thawlhna awm hue. Avekkhi ve ak chee lamtungna ani honak amni noeh a donak lamtungna khawyah hona hue u.Vemueih tunu thangpakhi ve aning eoi a ningngang oeh Septakung Kho anim kueihnak,Septakung ve u mueih huvoei aw ti unoeh ani suinak matna awm hue.
     Ace mueihna suennoeh tunu thangpa-khi anina honak ve Israel thlangkhi a venna Pa Khawsa eng a rhui pupphli,a rhui khyuk,a rhui paxa ak lo ang rhing angko-khi ani paekkhi a mueihna, ni Dai thlang a hamna yawm Pa Khawsa eng ani paekkhi ni. Ace tungnu thangpa, peong ak boei-khi boeih ve ak che amni noeh thlang kawpoek ak nawmsak matna awm hue. Baibul cakkhyuem khui oeh Israel thlangkhi eng angrhing angko-khi eng Septakung anim kueihcah amueihna, Dai thlang eng awm ni taak angrhing angko eng nim kueihcah tha hue.Ave ve ak thawlh amni hue.


(h). Rhunnak  Oeh Khawsa Ani Uepnak

     Dai thlang eng ve ni hiciimphung (Samrhangphung) oehtoe ak thawlh ak xoeit voeina anik puk u toe Rhunsak unoeh Tui ana muksak khoei hue u. Ace mueihna ang rhunpa eng Tui a muk oeh ve ak thuem ak thawlh dang hue ti hue u.
    Thlang mat moe mat mrhuup a rhaai anik puk rhu, dum a laa hlue kawih a awm oeh moe thlang mat eng a puei mat thawlh ak puuk oeh, thlang a yu a caa a xeenak oeh moe  rhup a rhaai a paen oeh ce ace mueihna rhunnak moe tuimuknak rhir phasak hue u. Ace aning rhunnak moe tui ani muknak eng ak thuem ak thawlh ce anang singsak khoei hue.
      Ace mueihna ang Rhun, Tui ak muk hlue moe ak nap hluekung thlangkhi ani uepnak toe Khawsa ni. Khawsa eng sim hue, u mueih num ak thawlh ak cang ti ce Khawsa a hoei sim, a hoei huu eng simkang hue ana ti hue u. Ang rhun hlue, tui ak muk hlue eng ak awiti toe: “kho aw ninuk hulo, mdek aw ni hang ya lo, Kaei ak phom aw ni cui lo, Huu ang Haai aw ning ya, kaa amlo rhoe rhoe nueng” ti unoeh anang rhun khoei hue u. Ace mueihna aning rhunnak ce ani uepnak soeih “Kho” (Khawsa) eng a hoei sim noeh Khawsa seh thaemkhi (Mdek, khyin ak khyum, Tuisu rhamsa) ak tlung ak an boeih eng sim hue ti ce anak cangna hue u.
      Ave ni peok oeh Suen thlangkhi eng Kho (Khawsa) ikoe mueih tlukna num anina uepnak hue tive ni hu tha hue. Ace mueihna aning rhunnak, tui ani muknak ve Kho anik sep anik taakkhi eng a hoei sim hue, a hoei hu hue, thlang eng amma sim moe amma huhnak huenna ang heup ang dahna ni awm om ni hukkhi hue ti ce ana poek hue u. Ace a dawngoeh oeh ni aning rhun moe Tui ani muk oeh  Kho (Khawsa) ming anik phoei hue u. Ace meuihna Dai thlang eng ana poeknak ve Khawsa awm tang tang hue, septakung, mhuencengkung awm khaeng hue ti ce a ning dangsaknakna awm hue.
      Dai thlang eng suen oeh anina poeknak Khawsa konglam oeh ve Khawsa awi Baibul moe ve amlengkah hue. Ace Dai thlang eng ani poeknakkhi ni teok oeh Baibul awi eng anim mthehkhi ak Xing Khawsa a hoei ak pohtha a niinak ve ang coeina dangsak hue. Sam 139:1-12 khui oeh ni teok soe Khawsa a niinak pakthum: A hoeisim (omnisience), huen hoei oeh awm (omnipresence) moe ak thamah soeih (omnipotance) ni hu tha hue.  A vekkhi ce Dai thlang eng awm Khrihca a lut lo hlan oeh Khawsa aninak cangnak rhoena ana awm law hue. Khawsa huen hoei oeh ak awm (omnipresence) ti ve Dai thlang eng ve mueihna ana holona hue u: “Na hailam kho song seh, Kho eng a loersak ni, Kho eng awmpuei soe ni, Kho a paek taak rhoe rhoe ni, ak taakung awmnoeh vamni, Kho anim mhuenkhi toe awmlang noeh ni” ti   unoeh Khawsa ani awm pueinakkhi anak qoel law hue u.
       Ace mueih lorna Khawsa thamahnak(omnipotance) awm ana poek law hue u. Khawsa ce thlangxing nak oeh a hoei ak pohtha, yawkdonak peekung ni tice poek unoeh: “Kho ana qih noeh aw, Kho eng nik beo law kom, Kho rham amqih noeh” ti mueihna ce ana holona hue u. Ace eng ce Khawsa ve ak pohtha moe ak thamah soeihna a awm ce dangsak hue.
      Khawsa ve a hoei sim(omnisience) tive awm Dai thlang eng ana poek law hue u. Thlang eng am rhuk a rhaai moe a thawlh a xoeih oeh Khawsa eng ni hu hue ti unoeh anik khuenak toe: “Kho aw ni hu, Mdek aw ni ya” ti unoeh anak khue hue u. Ace a dawngoeh ni thlang amma awmnakna ani thawlh ani xoeih awm Rhun noeh, Tuimuk noeh a thawlh lo oehtoe kho rham eng phoe hue anina ti hue. Tui ak muk hlue eng a honak Rholeng, Hlahon, Tui boeih ve ak septakung ak awi oeh ak awmkhina awmnoeh Tuimukkung a thawlh oehtoe a thawlhnak a mueihna ak phoe hue.

       Dai thlang eng aninak poeknak a mueihna Baibul khui oeh ni huh oehtoe Evi moe Adam eng thing thah ani aa ce Khawsa eng ana sim hue(Genesis 3:11). Kai moe Abel a kong oeh awm Khawsa eng a hoei a simnak moe thlang a awm-ih a simnak a konglam ce “Na Napa a thi eng nik khue hue”(Gen.4:10). Habakuk 2:11 engtoe qoel noeh, “Chengpang khui oehkoe lungcaa eng khue kom soe toe, Thing khui oehkoe thingkaek eng mhlat hlue hue” ti hue. Ace ceni Dai thlang eng awm anak cangna u noeh Khawsa hai oeh ikoe awm amthuh amphah xa hue. Ang huep ang dahna ni thawlh ni xoeih awm lung a thing, tui a maa eng, khyin ak khyum eng nik phoekhi hue ana ti hue u. Acekkhi boeih ni huh oeh Khawsa, Septakung, mhuencengkung ve Dai thlang eng samrhangphung oehkoe eng ikoe mueih tlukna num anina qihchah hue ti ve ni hutha hue.
      Khawsa a hoeisim, huen hoei ak awm, ak thamah soeih tinoeh Dai thlang eng Khawsa ve ani cangnak anang dang losak hue u. Ace a dawngoeh ni aning rhun oeh ni seh, Tui ani muk oeh ni seh Kho (Khawsa) ti unoeh ming aninak phoei keo keo hue. Ace mueihna nik phoeinak toe thlang eng amni hu soeyom Kho(Khawsa) eng hu hue tice anak cang lona hue u. Ace anik cangnak a mueihna ak thawlh thlang eng ang rhun oehtoe a xeenak dang law noeh a thawlh a loei oeh tui a mukna a tlak oehtoe Tui eng phoe lawnoeh Huu ang Haai puung law hue ana ti hue u. Ace ce Kho(Khawsa) haa amtla noeh ni ana ti hue u. Ammak thawlh eng thawlh puk usoe Rhun noeh Tui a muk oehtoe ikoe awm amom hue ana ti hue u.
      Ave mueihna Dai thlang eng suen oeh ani khawsak rhamsaknak oeh ikoe mueihna num Septakung Khawsa awm hue tice anina uepnak, aninak cangnak, anina huh, anina poek hue tive ni hutha noeh, ak xing Khawsa ve awmtang tang noeh Anih a hai oehtoe ikoe awm amnik thuhphah tha hue tice ani khawsak rhamsaknak oeh ni hutha hue.

III.Mhuencengkung Theology
    Mhuencengkung ti ngahnak toe ak choeina khawyah nina tenglo hoh a mueihna Septaakung, ak suemkung, ak pohkung, am mhuetkung, Anak suen lo cuekkung, ammak awm ak awmsakkung, ang tuei loonak, ang tuensakkung tinak ni. Ace doeng amni noeh anak suen lo Khawsa engve a hoei boeih animoeh moe ani moeh ani awmnak huen huen oeh ni taakhi noeh, khanna koe Pihla, Aisikhi boeih moe mdekkhan oehkoe moe mdek ak khui nakoe thaemkhi boeih ve animoeh a huen huen oeh ani taaknakkhi awm “mhuencengkung” awilung eng ve thlii ngahna hue.

    Ace mueihna Khawsa ve a hoei a kung ni, a hoei a cutnak moe ang tueinak ni ti ce, ni Dai thlang eng suennoeh Desu phung a lut lo hlan oeh ana sim hoh hue u. Than oeh khanna hangmang u soe Pihla Aisi keevakhi moe huep oeh khawmik moe thingkhu rhohahkhi moe tuisu rhamsa ani teok oeh anik kawpoek kuei soe a boetnak oehtoe am mhuencengkung awm hue tinak eng ani poeknak boetsak hue u.Ace mueihna mhuencengkung amma awm mantoe khanna koe khawmik,Pihla, moe Aisikhi ve mat moe mat ani cehnak lam hang unoeh pleh hlue kang hoh hue u. Animoeh a lam lamna ceh hamna mhuencengkung Khawsa eng anina suen peekhi rhoe ni. Mhuencengkung a kutseh ve tuhdoena mdeklaikhan thlangcueikhi pateng eng amma ni sim mkhuetna awm hue. Aisi ve ii yah num a lo, khanna koe mdek ak changkhi ii yah num a lo ti ve thlangcueikhi eng sim boeih hlan hue u.Acekkhi amma ni sim amma ni huhkhi boeih awm septakung a kutseh ni.Suennoeh Dai thlang eng “Chucaa, Phacaa yani thingkung rho-kungna a papnakna loer haa loek soe anim mhuencengkhi ak awm haa loek cutoe ni loer law kom” ana ti hue u.Ace ni poek oeh anim mhuencengkhi kung engni anim mtuih anim cahkhi hue tice ani ti ngahnakna awm hue.
    Khan hakteok usoe khan hanghlueng, mdek nukteok usoe mdek nu-rhi noeh tuinu yama haapoek usoe anik kawpoek eng ampha law noeh a ning ngahna a kuei lo oehtoe, mhuencengkung toe awmtoe awmtaa ngak hue ana ti hue u. Ace a dawngoeh Desu phung a pha lo hlan oeh Dai thlang eng Khawsa ve mhuencengkung ni ti unoeh aninak cangnak ve amthawlh hue tice ni hu tha hue.


IV. Baibul moe Hmueihtehnak

    Khawsa awi Baibul khui oeh ni huh moe ni Nu pa phungoeh anina poeknak ve Khawsa awi moe ak lengkah num angbaa hlue num tice ni teok lah ve u.Khawsa awi Baibul khui oeh ni huh oehtoe Mdek moe Khan, khyin ak khyumkhi, Tuisu rhamsakhi boeih moe Pihla, Aisi, Khawmik moe a hoei boeih ve Septakung Khawsa a kut seh ni tice ang coeina ni hu tha hue(Genesis 1:1,26-27; Rom 11:36; Kolosa 1:16).Ave mueihna a hoei boeih ve Khawsa a kut seh ni tice suen oeh Khawsa awithang a pha lo hlan oeh ni Dai thlangkhi eng ana sim hoh hue u. Ace ce ikoe mueihna anina sim huvoei aw? Judahkhi eng Khawsa ang ming anik khue hlue u ce ana qih lokchim unoeh a “YHWH” ve imueihna num awilung ni noet hlue tive amnang dangsak hue u. Ikoe ati oehnum ni ti oehtoe ve “YHWH” ani ti hlue ce choeih ni, qih cuu hue ti unoeh Khawsa’ng ming ca amna ti hue u. Ace mueih lorna Dai kho oeh awm suen a yaan oehkoe eng Khawsa ti ve thlang eng ang ming amnak phoei yapyap hue.Thlang mat eng “Khawsa” a ti oehtoe nak yoeih hah num e, namkha nakcham yap yap hue ana tina hue u.Ace ce Judahkhi eng Khawsa ang ming anina qih moe mueih hue(Exodus 20:7).
    Baibul khui oeh Khawsa ce a hoei Sepkung, yawkdo pe-kung moe anik hul ani ceemkhikung moe anik xuisoikhikung ni ana ti ce u eng awm amnak oelh hue.Samrhang phung oeh awm Khawsa ce ace mueihna anak cangna hue u.Khawsa eng a hoei boeih ve a seh ni tive Baibul khui oeh ni huh a mueihna suen oeh ni Dai thlangkhi eng awm “Khawsa a sehtaak ni,Kho am mhunceng ni” anina ti u ve thup sarhi hue.Khawsa eng ve a seh doengna a seh amni noeh mhunceng hue. Mhunceng hue ti ngahnak toe, “Tui nang voeh laung, tlang nang vana awm, thing nang voeh duei soe rho ve vena cot seh tinoeh, rhamsakhi boeih qongna pla usoe nga-khi boeih ve tuikhuina awm u seh, khanna koena pihla aisi-khi boeih awm nang coeh awm tinoeh a awmnak huen ak peekung toe mhuncengkung ni” tive septakung ak awi ak cam eng ak awm ve Dai thlang eng awm amna oet hue u(Genesis 1:3-25).Ace mueihna Khawsa awithang a pha lo hlan oeh thlang eng Khawsa ve ikoe mueihna ana sim huvoei aw?
    Ni Dai thlang suennoeh thlang a nat a noi oeh rhaai (Satan) baeknak a hamna ui a ai, Vawk, soeikhi anina him u ve ammani khuikhatnak a hamna moe ani dipnak a hamna ani pohna awm hue. Avoeh ve rhaai eng thlang a xingnak taa hue tinak amni noeh, nimkhuikhatkhi noeh ani phepphoeikhi a dawngoeh ani dipnak a hamna ani pohna awm hue. Khawsa awi Baibul eng anim mthehkhi amueihna rhaai ve thlang ak phepphoei, ak natsak moe aam khuikhatkungna awm hue.Ave a kong ve thlangcim Joba honak eng Khawsa awicim Baibul khui oeh rhaai a bi bi ce ni hu tha hue(Joba 2:4-10).Ace mueihna thlang a phepphoeikhi a dawngoeh ace khui oehkoe eng leot hamna rhaai ce ani nang thoeh-aanakna awm hue. Cenamoe ani xingnak ce Septakung a kut oeh ni a awm hue ti ce ani nat ani noi oeh awm “Kho” ti unoeh ang ming ce anak phoei koekoe hue u.
    Khawsa awi Baibul khui oehtoe,“Ak cangnak kaana ikoe mueihna anik khue hlue num?Angyak kaana cu imueihna anik cangnak hlue num?Ak qoel pe kaana ikoe mueihna a ning yak hlue num?A tueih kaana imueihna ani qoel hlue num?(Rom 10:14-15) ti hue.Acoeh toe Dairam oeh Khawsa awithang Desu a thongnak thlang eng ak qoel lo hlan oeh ikoe mueihna Khawsa awm hue, Septakung, mhuncengkung awm hue tinoeh aninak cangnak huvoei aw? Anak cangna khaengkhi huvoei aw?Ace mueihna anik cangnak oehtoe hoenakoe ja aning yak huvoei u? Ace mueihna anik cangnak oehtoe khan kho ak pang hlue khi aw?
    Ace mueihna Khawsa awithang ak qoel amawm vikloei soe aninak cangnak tha ve  ikoe mueihna ani sim u num tive Baibul awi engtoe vemueihna nim mthehkhi hue.Devit boi eng toe,“Khankho eng Khawsa a boimangnak ce dangsak noeh;khan eng Khawsa kut seh ce dangsak hue….Anik awi ak khyi awm amning ya hue.Ak awi ce mdek a hoeina pha noeh,anik awilung ce mdek a duetnak doena pha hue(Sam19:1-4) ana ti hue.Voeh ve Devit boi eng Khawsa ang dangnak anim mthehnakkhi toe a kut seh thaem, khanna koe pihla aisi moe mik eng huhtha thaemkhi boeih eng ve anik septakung awm hue ti ce aning dangsak uni ti ce nim mthehkhi hue.Ace a dawngoeh Dai thlang eng Khawsa awm hue tinoeh ana simnak toe khanna koe aisi pihla moe tuisu rhamsa moe a seh thaemkhi boeih ni teok oeh septakung awm hue tive thlang boeih eng anak canglona hue u. Khawsa ve thlangdo thlangche boeih ak khan oeh lungnak tanoeh thlang boeih ak khan oeh angmueihna khan nakoe khawmik vaisak noeh yawkdonak ani huhnak a hamna khanna koe rhuhtui ce tlaksak(Mathai 5:45)noeh, thannoeh pihla, aisi keva avai eng khan kho am thoeip am cam ce ani huh oeh Septakung awm hue tice anak cangna hue u.
    Ace mueihna thlang boeih ak khannoeh yawkdonak anak pelokung eng ce a seh thaemkhi honak eng ak xing Khawsa a niinak ce dangsak hue. Ace mueihna angdangnak ni Rom kho khrihca bu-khi venna Poluh engtoe vemueihna ana ti law hue,“Khawmdek seh cuek oehkoe eng cutnoeh ammang dang Khawsa ve-angrhuina a pohthanak moe a Khawsa niinak-ce ang coeina huhna awm hue,a seh ak cam eng yaksimna awmnoeh,ace a dawngoeh thlang ve mrhenma amawm tha hue”(Rom 1:20).Voeh ve Khawsa eng a kut seh thaemkhi honak eng thlangxing a venna ang dangnak moe thlang eng ni simseh tinoeh ang phoe rhunak ce ni hu tha hue.Ace mueihna a kut seh eng Amoeh a awmnak ang phoe rhunak ak huukhi ni Dai thlang eng awm suen oehkoe eng Khawsa awm hue, Septakung, mhuencengkung awm hue ti ce aninak cangnakna awm hue.
    Ace mueihna Dai thlang doeng amni noeh thlang khawyah eng Khawsa kut seh thaemkhi ani huh oeh Septakung toe awmtangak hue ana ti hue u. Huep-oet oeh Poluh eng ce Greekkhi khawsa khawyah a awmnak Athenna cetnoeh, Areopagus khonu, baeknak lam oehkoe congcahnak a baenak Athen ce oha hue. Polueng kut-oet awm amma cehnak khoei a kho matna phung qoel hamna a ceh oeh ve, ace a kho thlangkhi eng anina baek a huh toe,“KOEH SIM KHAWSA HAMNA”(TO UNKNOWN GOD) tinoeh ang yawk ace a huh oeh Poluh eng dueinoeh amna ni sim u Khawsa a konglam kak qoel hlue ni ni ti paekkhi hue(Khuetueih.17:23).Ace Khawsa ce khawmdek moe a hoei ak sep  khan moe mdekkhan oehkoe Boipa ce kut eng seh Tempoen khui oeh ce amawm hlue tang hue(Khuetueih 17:24) ni tinakkhi hue.Poluh eng Khawsa awithang ak qoel hlan oeh Athen oehkoe thlangkhi eng ve Khawsa awm hue tii toe amna sim hoh hue u.Cenamoe ace Khawsa ce sim unoeh xingnak amhuhna unoeh, ak cerna amhu unoeh a mphluem a vanani ani huh hue. Ace mueih lorna Khawsa awithang a lut lo hlan oeh ni Dai thlang eng Khawsa ve ak cerna amhu unoeh a mphluem a vana ana hulaw hoh hue u. “Khawsa eng ve a seh toe thlang eng Amoeh a ven pha hamna sui noeh a huhnak a hamna, Anih ce thlang boeih a vennoeh koe eng a hla hue.Anih oeh ce ni xingnoeh ningtat noeh ni awm hue(Khuetueih.17:27-28). Ave ni huh oeh ve Khawsa eng a seh thaemkhi boeih ve Amoeh septakung ni sui noeh ni huhnak a hamna a sehkhina awm hue. Ace a dawngoeh ni Nu pa phung oeh awm a seh thaemkhi ani huh oeh Septakung Khawsa,a hoei ang tueilonak awm nga hue tinoeh aninak canglonakna awm hue.

    Acoeh toe ace mueihna a kut seh hu unoeh ak cangnakhi ve khan ak pha hluekhi aw, thongnak ak hu hluekhi aw? Vemueihna Khawsa eng angdangnak a kut thaemkhi moe a bibinakkhi hunoeh cangna hlue hla hue cenamoe angrhui xingnak a huhnak hamna moe khan a phanak hlue toe amni hue. Khawsa septakung a sui noeh ace septakung eng a Capa Jesuh ni hamna ani thongnakkhi ak cangnak daeng oeh ni loetnak hunoeh khan a pha hlue hue(Johan 1:12-14; Johan 3:16,36).